وضعیت اخلاق در جامعه به خصوص در مقوله هایی همچون ورزش موضوعی است که این روزها در بسیاری از مواقع نادیده گرفته می شود. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در گزارش مفصل به ابعاد این موضوع پرداخته که در ادامه آن را به صورتت کامل خواهیم خواند.
کارشناسان معتقدند، اخلاق و ورزش مکمل یکدیگرند اما برخی بدون توجه به این مهم، تنها به کسب نتایج ولو به هر قیمت روی آورده‌اند و همین امر در سال‌ها شرایط موازین اخلاقی در ورزشگاه‌ها را وخیم‌تر کرده است تا جایی که بسیاری این اماکن را بدترین محل از حیث بداخلاقی‌ها و رفتارهای نادرست می‌دانند.
ورزش بویژه رشته فوتبال ایران در چند دهه گذشته پیشرفت کرده اما به موازات این تحول و توسعه، رعایت موازین رفتارهای اخلاقی در این عرصه چندان جدی گرفته نشده، به گونه‌ای که بُعد ورزشی و قهرمانی آن برجسته و بُعد پرورشی و فرهنگ سازی آن فراموش شده است.
به اعتقاد صاحبنظران، وقوع ناهنجاری‌های رفتاری در ورزشگاه‌های ایران ناشی از کمبود آموزش‌های فرهنگی در جامعه است که رفع این مشکلات روز افزون نیازمند برنامه ریزی، فرهنگ سازی و آموزش همه جانبه و سرمایه گذاری ویژه در سطوح مختلف اعم از ورزشکاران تا هواداران است.
بر پایه تحقیقات انجام شده، طیف هواداران در ایران، بیشتر جوان و نوجوان هستند و این بخش از جامعه بیش از سایرین رفتارهای احساسی و هیجانی از خود بروز می‌دهند و بر اساس دسته بندی‌های جامعه شناختی، این قشر هویت دنباله رو دارند، بنابراین بروز بی اخلاقی و نابهنجاری‌ها در ورزشگاه‌ها افزایش می‌یابد البته برخی از کارشناسان معتقدند برای همین افراد باید برنامه‌های ریزی های مربوط داشته باشیم.
آخرین نمونه از این بی اخلاقی‌ها در میادین ورزشی، دیدار چهارشنبه شب گذشته تیم‌های سپاهان اصفهان و پرسپولیس تهران در نیمه نهایی جام حذفی باشگاه‌های ایران در ورزشگاه نقش جهان بود که تا بامداد پنجشنبه پس از تنش و درگیری بین بازیکنان و هواداران با پیروزی تیم میهمان به پایان رسید.
این مصاف حساس در حالی با حضور ۴۵ هزار نفر در ورزشگاه نقش جهان اصفهان برگزار شد، که درگیری از روی سکوها تا زمین و خارج از ورزشگاه موج می‌زد، خشونت و درگیری بازیکنان، توهین، آسیب زدن به خودروهای اصحاب رسانه و مواردی از این دست در زُمره مسائل حاشیه‌ای این رقابت ورزشی بوده است، در این دیدار پرهیاهو افزون بر ۱۴۰ نفر آسیب جزئی تا کلی دیدند و به چند خودرو آسیب خسارت وارد شد.
البته این نخستین بار نیست که تنش در ورزشگاه‌های ایران رُخ می‌دهد و سالهاست ورزش کشورمان بویژه فوتبال با چالشهایی از جمله این مورد و رانت‌ها و دست به گریبان است.
در همین ارتباط، عضو هیأت علمی دانشکده تربیت بدنی دانشگاه اصفهان اظهار داشت: خشونت، جنجال، دعوا و فحاشی در ورزش فقط مختص فوتبال نیست و در رشته‌های دیگر مانند والیبال و بسکتبال نیز به چشم می‌خورد و این موضوع روز به روز فراگیرتر میشود و دامنه آن در سطح تمام شهرهاست.
مسعود نادریان افزود: سال‌ها پیش لیگ فوتبال ایران نام حرفه‌ای گرفت، اما بطور اساسی در ساختار و تدوین آئین نامه‌های آن ضعف‌هایی وجود داشت که نمی‌توان نام حرفه‌ای را روی آن گذاشت، چراکه یک فوتبال حرفه‌ای باید بر مبنای اخلاق حرفه‌ای، فرهنگی حرفه‌ای، بازیکن حرفه‌ای، تماشاچی و دیگر مواردی نظیر مربیان و داوران حرفه‌ای باشد، اما در ایران اینگونه نیست و این عنوان فقط اسم حرفه‌ای و البته پول‌های گزاف و وسوسه انگیز را به همراه خود آورد و همین امر نیز آسیبی است که باید آن را حل کرد.
وی تصریح کرد: فوتبالی که بیشترین با پول بیت المال اداره میشود نمی‌تواند الگوی حرفه‌ای به خود بگیرد و حل این موضوع در گام نخست در گرو تعیین الگوی ساختاری از یک کشور صاحب سبک در فوتبال و رعایت بی چون و چرای آن است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: از زاویه‌ای دیگر تا زمانی که تنها فرهنگ نتیجه گیری صرف و بُرد و باخت بین مسؤولان تیم‌ها، مربیان و دیگر اعضای باشگاه‌ها پررنگ باشد نمی‌توان اخلاق را جای آن جایگزین کرد، به بیان دیگر هر تیمی می‌خواهد به هر نحو برنده باشند و اینکه اخلاق زیر پا گذاشته شود چندان مهم نیست و این فرایند معیوب و پراشکال، عامل مهمی در ترویج خشونت و افزایش تخلفات در ورزشگاه‌ها به شمار می‌رود.
نادریان با بیان اینکه فرهنگ گفتاری مربیان و بازیکنان در بروز ناهنجاری‌ها در ورزشگاه‌ها نقش اساسی دارد، اظهار داشت: در بسیاری از مسابقات از جمله بازی اخیر سپاهان و پرسپولیس در ورزشگاه نقش جهان مشاهده کردیم که کادر فنی و نیمکت نشینان در ترویج بی اخلاقی در ورزشگاه بشدت نقش داشتند و با حرکات دست خود محرکی برای سایرین بودند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: فوتبال حرفه‌ای متشکل از اخلاق حرفه‌ای، شیوه‌های درآمدزایی شفاف و بازی‌های اخلاق مدارانه است که این موارد در ایران وجود ندارد و باشگاه‌ها فقط بر مبنای درآمد زایی و کسب نتیجه آن هم به هر قیمتی تلاش می‌کنند.
نادریان اضافه کرد: کشورهای پیشرفته برای هر موضوعی قوانین مشخص و لازم الاجرا وضع می کننند، نقل و انتقالات بر پایه چندین صفحه از بندها و تبصره‌ها برای بازیکنان انجام میشود، اما در ایران تنها یک برگ قرارداد وجود دارد و هیچ آئین‌نامه و بند و تبصره‌ای برای بازیکنان که عاملی بازدارنده برای اعمال و رفتارهایش باشد، وجود ندارد و نحوه ارتباط آنها و طرز رفتار حرفه‌ای آنها مشخص نمی‌شود.
وی تاکید کرد: کشور ما نیازمند آموزش در تمام ارکان بخصوص در حوزه رفتار و ارتباط صحیح ورزشکاران و هواداران و چگونگی بازی‌های جوانمردانه برای تمام مربیان بازیکنان است، تنها با جدی گرفتن موضوع آموزش و تبیین مسائل تربیتی می‌توان برای آینده، فوتبالی بهتر بر پایه اخلاق متعالی پیش بینی کرد در غیر این صورت همین مسائل همچنان ادامه خواهد یافت.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: حضور نداشتن روانشناس و جامعه شناس هم در بدنه باشگاه‌ها و هم در فدراسیون‌ها آفتی است که بیشتر مسؤولان به آن بی توجهی می‌کنند، زیرا اگر فدراسیون جامعه شناس و روانشناس داشته باشد و تحلیل‌های آنان را در برنامه ریزی خود دخالت دهد تا حد زیادی می‌تواند با رصد حوادث و اتفاقات برای کاهش آنها برنامه ریزی و چاره اندیشی کند.
واکنش های هیجانی در ورزشگاه‌ها مدیریت شود
یک روانشناس اجتماعی اظهار داشت: کاهش مشکلاتی نظیر بازی برگشت لیگ برتر بین تیم‌های پرسپولیس و سپاهان در ورزشگاه آزادی و نیمه نهایی جام حذفی در ورزشگاه نقش جهان اگرچه دشوار است اما نباید برای حل آن ناامید شد و باید همچنان برای گشودن گره این مشکل تلاش کرد.
ابوالقاسم نوری خاطرنشان کرد: هیجانی که در بازی‌ها می‌بینیم باید از حالت منفی به مثبت تبدیل شود به این صورت که دوستی، مودت، فرهنگ شکست پذیری و از خود گذشتگی را بیاموزیم و ترویج دهیم و جداسازی تماشاچیان دو تیم به شکل منظم تر و بهتر و فراگیرتر کردن نظارت‌ها جزو ضروریات ورزشگاه ایران به شمار برود.
وی اضافه کرد: واکنش‌های هیجانی در چنین مسابقاتی در تمام کشورها طبیعی است، اما وقتی خشونت‌های منفی به شکل خشن پدیدار میشود شرایط متفاوت و سخت خواهد شد و نمی‌توان براحتی از کنار آن گذشت.
این استاد دانشگاه، فحاشی فردی و گروهی در ورزشگاه‌ها را معضلی دیگر دانست و افزود: این گونه رفتارها را باید نخست با آموزش زیربنایی و فعالیت‌های فرهنگی کاهش داد و نتیجه آن بدون شک در کوتاه مدت حاصل نمی‌شود، اما از هم اکنون باید برای آغاز آن تلاش کرد.
نوری، افزایش تحلیل‌های علمی در حوزه تماشاگران و ورزشکاران را نیز ضروری خواند و گفت: متولیان باید از این گونه مباحث علمی و تحقیقات در تصمیم گیری های خود استفاده کنند.
ورزشگاه‌های ایران دچار ضعف‌های ساختاری هستند
یک پیشکسوت فوتبال هم اظهار داشت: بارها در مصاحبه‌های خود در محافل ورزشی بیان کرده‌ام که فوتبال ایران اگرچه عنوان حرفه‌ای را یدک می‌کشد، اما اینگونه نیست و حرفه‌ای نبودن بدترین ضربه را بر پیکره این رشته و پیرامون آن وارد می‌کند.
حسین چرخابی با بیان اینکه نبود حرفه‌ای گری در تمام باشگاه‌های ایران وجود دارد، گفت: نبود ورزشگاه‌های استاندارد، عرضه بلیت بدون حساب و کتاب، ضعف ساختاری، ضعف فرهنگی، مشخص نبودن جایگاه تماشاچیان، صحبت‌های غیرمنطقی و تحریک کننده، آموزش‌های ناصحیح و نبود الگوها و سرفصل‌های اخلاقی، همه و همه دست به دست هم می‌دهد که وضعیت ورزشگاه‌ها به این حال و روز بیفتد.
وی ادامه داد: هواداری که برای یک بازی باید بیش از ۱۰ ساعت وقت خود را در صف و سپس در ورزشگاه بگذراند تا بازی آغاز شود بطور حتم شرایط روحی خوبی نخواهد داشت و از سوی دیگر نبود امکانات رفاهی برای تماشاچیان نیز او را عصبی و پرخاشگر می‌کند.
این کارشناس فوتبال، نقش بازیکنان و اعضای تیم‌ها را در تحریک تماشاچیان بسیار پررنگ دانست و گفت: وقتی سیاوش یزدانی بازیکن سپاهان و محسن خلیلی سرپرست پرسپولیس که البته هر دو هم بااخلاق هستند، نسنجیده صحبت می‌کنند هیجان و تحریک هواداران بیشتر میشود، از سوی دیگر لیدرها هم باید نقش کلیدی در آرام کردن جو داشته باشند که البته مشاهده می‌کنیم این‌طور نیست.
چرخابی با بیان اینکه درگیری در ورزشگاه آزادی و ضرب و شتم سپاهانی‌ها در مسابقه برگشت لیگ برتر باعث برانگیخته شدن حس انتقام در دیدار بعدی دو تیم یعنی نیمه نهایی جام حذفی شد، تصریح کرد: در صورتی که آن بازی با خشونت همراه نبود مصاف بعدی دو تیم نیز مشکلات کمتری داشت و امیدوارم این چرخه در رقابت‌های بعدی دو تیم ادامه نداشته باشد.
وی گفت: پیشنهاد می‌کنم دو مسابقه فصل بعد سپاهان و پرسپولیس بدون تماشاگر و حتی در شهرهای دیگر برگزار شود، زیرا تنش و درگیری بین دو تیم و هواداران آنها باز هم تداوم خواهد یافت و بحث انتقام گیری بین این دوتیم پرماجرا خواهد بود.
این پیشکسوت ورزشی تاکید کرد: ورزش باید محلی برای نشان دادن دوستی‌ها و فرهنگ باشد و اگر محلی برای بی اخلاقی و دیگری باشد، ارزش خود را از دست می‌دهد.
اخلاق مداری در ورزش مورد بررسی قرار گیرد
یک جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز در این پیوندگفت: در ساختار اجتماعی، مسائل اخلاقی را در کلان، متوسط و خرد مورد بررسی قرار می‌دهند و اخلاق مداری در ورزش در حیطه طرفداران، بازیکنان و عوامل اجرایی مانند نیروی انتظامی و داوران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مرتضی پدریان با بیان اینکه در سطح کلان کشور نیازمند آموزش انسانیت هستیم زیرا رفته رفته مسائل اخلاقی در حال رنگ باختن است، گفت: بخشی از این افراد در هر جای دنیا وجود دارد و باید بر آنها اغماض کرد، اما خشونت را نمی‌توان نادیده گرفت، در بحث طرفداران با نظریه انبوه خلق مطرح شده توسط گوستاو لوبون جامعه شناس فرانسوی مواجه هستیم که این انبوه خلق، احساسات و عواطف بسیار زیادی نسبت به تک تک افراد دارد و جهت دهی و ساماندهی آنها بر اساس احساس شکل می‌گیرد.
وی با بیان اینکه انبوه خلق خاصیت پیرو دارد، اظهار داشت: با تکیه بر این خصوصیت، باید فعالیت‌های این مجموعه را از سمت منفی به سمت مثبت پیش ببریم یعنی گروه هواداران، احساسات را به صور مثبت نشان دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه شرایط فیزیولوژیکی افراد می‌تواند روی احساسات و عواطف و رفتارهای آنها تأثیرگذار باشد، تصریح کرد: برای مثال عدم ارائه مواد غذایی به تماشاچیان و گرسنگی باعث افت قند خون میشود و همین امر پرخاشگری را در ورزشگاه‌ها بیشتر می‌کند، همچنین تبعیض بین طرفداران، تحقیر از سوی عوامل نیروی انتظامی بیش از ایجاد فضایی آرام، ایجاد تنش می‌کند و در نتیجه توهین‌ها بیشتر میشود و جو به هم می‌ریزد.
پدریان با بیان اینکه ارتباط مناسب و و دوری از رفتارهای تحقیر آمیز با هوادار ضروری است، افزود: این امر سبب میشود که شخص به اخلاق روی آورد و تا حدی از عوامل اجرایی حرف شنوی داشته باشد.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی، ساختن و سرودن سرود حماسی برای هر تیم را راهکاری برای همنوایی و تخلیه انرژی از سوی هواداران دانست و افزود: این هنرنمایی می‌تواند هویت و اصالت تیم‌ها را نشان دهد و تا حدی جایگزین فحاشی‌ها در ورزشگاه‌ها شود، همچنین آموزش از طریق لیدر هواداران، به عنوان انتقال دهندگان احساس از اهمیت بالایی برخوردار است و باید بیش از گذشته توسط باشگاه‌ها جدی گرفته شود.
وی پر رنگ تر کردن نقش لیدرها و نمایندگان تماشاچیان در تصمیم گیری باشگاه‌ها را مؤثر خواند و اضافه کرد: دخیل کردن آنان می‌تواند به احساس تعلق تیمی اضافه کند و همچنین به جای کنترل هواداران از سوی دیگر نیروی انتظامی، باید این کار را به کانون هواداران سپرد، زیرا میزان مشارکت در آنها بیشتر است و می‌توان شاهد کاهش فحاشی‌ها و یا رفتارهای نابهنجار بود.
پدریان پخش موسیقی زنده در ورزشگاه‌ها را برای تخلیه انرژی مخاطبان سودمند دانست و اظهار داشت: این امر به کاهش هیجان قابل توجه تماشاچیان می‌انجامد و در ورزشگاه‌های ایران باید اجرا شود.
برآیندها مبین این است که نبود زیرساخت‌های مناسب در ورزشگاه‌ها، عدم آموزش صحیح، حضور نداشتن جامعه شناس و روانشناس در بدنه باشگاه‌ها و فدراسیون، ضعف مدیریتی و نداشتن برنامه‌های مدون در حوزه فرهنگ و اخلاق را از جمله اصلی ترین دلایل افزایش بی اخلاقی در ورزش ایران است.
تبعیض، رفتارهای نامناسب برخی از مسؤولان اجرایی و امنیتی، نبود کارهای زیربنایی و نادیده گرفتن آموزش صحیح از دیگر مواردی است که فحاشی‌ها و رفتارهای ناهنجار را در میدان‌های ورزشی بیشتر می‌کند و البته کاهش ناهنجاری‌های رفتاری بویژه در بین تماشاچیان دست یافتنی است به شرط آنکه راه‌هایی برای بروز احساسات مثبت در عرصه ورزش مهیا شود.
امید که روزی برسد با نظارت و برنامه ریزی های اصولی و کارشناسی، معضل خشونت و تنش، این فصل اندوه ورزش ایران در جامعه بزداییم و میادین ورزشی ما بیش از گذشته معیادگاه مودت و دوستی و مهربانی و محل انتقال خوبی ها و ارزشهای اخلاقی و انسانی بشود.
منبع : ایرنا