به گزارش تابناک تبریز دکتر محمد ابراهیم رمضانی؛ عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریزو عضو شورای فرهنگی و اجتماعی ستاد احیای دریاچه ارومیه استان آذربایجان شرقی این
دریاچه را به عنوان یک از اکوسیستم های منحصر به فرد شمال غرب کشور دانست و
در این خصوص اظهار داشت: دریاچه ارومیه به عنوان یکی از اکوسیستم های
منحصر به فرد شمال غرب کشور به حساب می آید . به گونه ای که از طریق سازمان
حفاظت محیط زیست و سازمان بین الملل به عنوان پارک ملی و ذخیره گاه زیست
کره معرفی گردیده است. وی در همین راستا ادامه داد: در ارتباط با اهمیت آن
باید گفت که کارکرد این دریاچه از لحاظ زیست محیطی، اقتصادی، فرهنگی و
اجتماعی بسیار مهم است. به گونه ای که تکوین و ایجاد کانون های سکونت
گاههای انسانی و مراکز تولیدی و اقتصادی منطقه، مرتبط با وجود این دریاچه
می باشد. وی در همین راستا با تکیه بر تاثیر آن در اقلیم و رطوبت ناشی از
آن در حوضه آبریز و اهمیت آن گفت: وجود این دریاچه باعث شده که ما چنین
شرایطی اقلیمی را در منطقه مشاهده کنیم. اگر این وضعیت و کارکرد دریاچه
نبود؛ امکان این همه گسترش جوامع انسانی و بتبع آن رونق اقتصادی و تولیدی
را در این منطقه نداشتیم و همه این شرایط مطلوب به واسطه وجود دریاچه
ارومیه بوده، و است. از این روی؛ می توان گفت همین اکوسیستم موجود با وجود
آب در دریاچه ارومیه معنی و مفهوم پیدا می کند و بایستی توجه نمود که پایین
آمدن آب دریاچه از تراز اکولوژیکی آن(1/1274 متر ) و کاهش سطح دریاچه از 4
هزار و 348 کیلومتر مربع به عنوان یک تهدید و یا بحران در شمال غرب کشور
خواهد بود.
دکتر رمضانی در ادامه این گفت و گو، ضمن اشاره به احیای دریاچه ارومیه و تشریح مشکلات مدیریتی احیای این دریاچه بیان داشت: برداشت
بیش از توان اکولوژیک و خودپالایی دریاچه بخصوص در بخش توسعه کشاورزی و
بهره برداری از زمینهای کشاورزی حوضه آبریزبدون انجام ارزیابی اثرات زیست
محیطی که تاکنون صورت گرفته است، به عنوان یکی از مشکلات اصلی در ارتباط با
مدیریت بهینه آب در این حوضه بوده است. به این مفهوم که تبدیل زمین های
دیم به کشت آبی با احداث و بهره برداری از سدها و شبکه های مربوطه یکی از
عوامل افزایش نیاز آبی و مصرف بالای آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شده
است. وی در ادامه با اشاره بر کل پتانسیل آب تجدید پذیر حوضه دریاچه ارومیه گفت: مصرف بیش از 4 هزار و 200 میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی تناسبی با کل پتانسیل آب تجدید پذیرحوضه ندارد . وی در همین راستا افزود: معمولا کل پتانسیل آب تجدید پذیر برای کلیه مصارف، اعم از آب مصرفی در بخش کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات؛ در یک حوضه آبریز کم تر از 40 درصد در نظر گرفته می شود و نباید بالاتر از 45 درصد در نظر گرفته شود.
وی
در ادامه ضمن اشاره به مصرف بالای آب و راندمان پایین آن در حوضه آبریز
ابراز داشت: کاهش نزولات آسمانی، وجود خشکسالی و مصرف بالای آب با راندمان
پایین در حوضه آبریز دریاچه ارومیه می تواند به عنوان اصلی ترین مشکل
پیشروی مسئولین مرتبط با احیای دریاچه باشد که در این ارتباط نیز
می توان در راستای مدیریت بهینه مصرف آب از طریق مشارکت دادن تمامی ذی
نفعان، جوامع محلی و بهره برداران اقدام نمود. به عبارت دیگر از طریق کار
با جوامع محلی؛ به خصوص، بهره برداران بخش کشاورزی نسبت به جلوگیری ازمصرف
بالا و برداشت غیر مجاز آب و توسعه بهره برداری های جدید برای مصارف آب در
این بخش را محدود نمود و با ایجاد بسترلازم برای فعالیت های معیشت جایگزین و
نیز برنامه های افزایش راندمان و صرفه جویی در مصرف آب، آموزش و ترویج آن
ها درجوامع محلی، اجرای برنامه های مرتبط با این حوزه را
دنبال نمود. وی در همین راستا افزود: همان طوری که برنامه های ترویجی و
آگاهی رسانی باعث گسترش کشاورزی موجود و متعارف امروزی گردیده؛ با برنامه
های آموزشی، اطلاع رسانی، آگاه سازی و کار با جوامع محلی می توان برای
کشاورزی پایدار و اکولوژیک نیز بسترسازی نمود و شرایط آن را فراهم ساخت. وی
در ادامه با تأکید بر جذب مشارکت های بخش خصوصی در این حوزه گفت: ساماندهی
تمام موارد انتقال آب از آب های جاری و زیرزمینی نیاز مند سیستم های
مدیریت اجرائی ، نظارتی و کنترلی بخش خصوصی متخصص است. وی در ادامه همین
بحث؛ منظور از این بخش خصوصی را مهندسین و کارشناسان بخش کشاورزی، منابع
طبیعی و محیط زیست دانست و افزود: منظور
از این بخش خصوصی همان مهندسین و کارشناسان دانش آموخته جویای کاری است که
در سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان های حوضه آبریز
دریاچه ارومیه هستند که می توانند عامل اجرایی ، مروج و حلقه مفقودی بین
کشاورزان و ستاد احیای دریاچه و سازمانههای ذیربط باشد..
دکتر
محمد ابراهیم رمضانی؛ استاد دانشگاه و عضو شورای فرهنگی و اجتماعی ستاد
احیای دریاچه ارومیه استان آذربایجان شرقی در ادامه این مصاحبه در پاسخ به پیشنهادات
و راه کارهای اجرایی مؤثر در امر احیای دریاچه ارومیه و تسریع آن اظهار
داشت: به نظر بنده؛ مشکل و راه کارهای لازم در ارتباط با بحث دریاچه به
دلیل اقدامات ستاد احیاء وحمایت دولت مشخص و آشکار گردیده است، اشکال کار
اینجاست که دبیرخانه
ستاد احیای دریاچه ارومیه این موضوع را بیش تر در بُعد ستادی آن دنبال می
کند تا در بُعد صف . به این مفهوم که بر اساس بررسی و مطالعه ای که اینجانب
انجام داده ام مشخص گردیده است که عمده فعالیت ستاد بیش تر در جلسات و
کارکردهای دور از کانون های اصلی مصرف آب در بخش کشاورزی شکل می گیرد. وی
در همین راستا ادامه داد: با نظر به توانایی های علمی، مشغله های کاری و
شغلی یک استاد دانشگاه تهرانی نباید از وی انتظار داشت که به طور مستمر در
جوامع محلی حضور داشته و کارکرد در صف یا اجرا داشته باشد. وی در این خصوص
اضافه نمود: مهندسین محیط زیست، کشاورزی و منابع طبیعی در روستاها و
شهرستان های حوضه که خود نیز به عنوان مصرف هستند و با حضورو عملکرد مستمر
شان می توانند بیش ترین مداخله را در همین ارتباط داشته باشند؛ این در حالی
است که تا کنون در قالب طرح احیای دریاچه ارومیه، جایگاهی برای آنها تعریف
نشده است. یعنی مهندسین دانش آموخته ای که دارای آمادگی لازم جهت فعالیت
های ترویجی و آگاهی رسانی، اطلاع رسانی و نیز نظارت بر کار کردهای عملیاتی
مرتبط در این حوزه هستند، جایگاهی در قالب طرح احیای دریاچه ارومیه نداشته،
و پیدا نکرده اند. وی در ادامه سخنان خود، دومین موضوع مرتبط با مشکل
مدیریت احیای دریاچه ارومیه را عدم تخصیص به موقع بودجه و منابع برای سال 93 دانست و افزود: این موضوع نیز از لحاظ میزان تخصیص جای بحث دارد. وی در ادامه ضمن تشریح دیگر مشکلات مدیریتی
احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: سومین مسئله حائز اهمیت در بحث دریاچه که
به عنوان یکی از چالش های جدی محسوب می شود؛ درگیر شدن مستقیم سازمان های
ذی ربط دولتی چه در امر اجرا و چه در امر نظارت می باشد.
وی
در همین راستا ادامه داد: به نظر می رسد بر اساس برنامه های مصوب، ما
زمانی بهترین کارکرد را خواهیم داشت که مسئولیت نظارت و سیاستگزاری عمدتا
با مجموعه دولتی باشد، ولی کارکردهای اجرایی به بخش های خصوصی واگذار شود.
وی در این راستا ضمن تاکید به پتانسیل های سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و
توانمندی های دانش آموختگان این سازمان که هم اکنون نزدیک 12 هزار عضو
دارد و مزیت واگذاری مسئولیت های اجرایی به آنان اضافه نمود: در
این ارتباط یکی از مجموعه های بخش خصوصی برخوردار از پتانسیل بالا؛ سازمان
نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی است. وی در همین راستا ادامه داد: تحقق
این امر و چنین کارکردی، مزیت هایی به همراه خواهد داشت و ضمن منتفی نمودن
شائبه مرتبط با عدم هزینه کرد تمام بودجه تخصیصی برای برنامه های احیای
دریاچه ارومیه؛ باعث خواهد شد تا جوانان این منطقه به دنبال واگذاری
مسئولیت به ایشان، به سبب ظرفیت، علاقه مندی و وابستگی شدید شان به احیای
دریاچه و توسعه پایدار و حفظ اکوسیستم در این منطقه که به مراتب در مقام
مقایسه با کارکردهای اجرایی در بخش های دولتی توجیه پذیرتر می باشد،
بطوریکه با ایجاد اشتغال به این قشر تحصیل کرده و کارشناس جویای کارو کم
توقع، به نحو احسن .ایفای نقش احیاگری دریاچه ارومیه را داراهستند. وی در
ادامه این گفت و گو با اشاره به نارسایی های برنامه های فرادست در حوزه
احیای دریاچه، آن را چهارمین مشکل مدیریتی مطرح در این حوضه دانست و افزود:
کمبود و نارسایی های برنامه های فرادست، به ویژه؛ برنامه های مرتبط با
وجود برنامه آمایش در اشل منطقه ای و ناحیه ای و فقدان برنامه ها و
استراتژی های توسعه پایدار در حوضه آبریز و استان های مرتبط با این حوضه
آبریز؛ چهارمین مشکل مطرح در مدیریت احیای این دریاچه می باشد.
دکتر
رمضانی در ادامه همین بحث؛ ضمن اشاره به عدم تبیین جایگاهی برای دانشگاه
های آزاد موجود در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وعدم استفاده از ظرفیت های
علمی این دانشگاه ها؛ آن را پنجمین مسئله و مشکل مرتبط با احیای دریاچه
ارومیه دانست و گفت: به عنوان نمونه؛ می توان اشاره نمود که برای چندین
دانشگاه آزادی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارند؛ در قالب این طرح
برای این دانشگاه ها، وظیفه یا نقشی تعیین یا تبیین یا تعریف نگردیده است.
این در حالی است که ما، در تمام برنامه ها، طرح ها و پروژه های پایدار بر
ضرورت وجود مشارکت ذی نفعان تأکید می کنیم. وی در همین راستا اضافه نمود:
فرض ما بر این است که فعالیت، برنامه و پروژه ای پایدار است که در آن
مشارکت مردمی در سطوح تصمیم گیری، برنامه ریزی و اجرا وجود داشته باشد. که
این موضوع در ارتباط با دانشگاه های آزاد شهرستان های حوضه آبری دریاچه
ارومیه در آذربایجان شرقی مشاهده نمی شود. وی در خصوص دیگر مشکلات این حوزه
با اشاره به نبود شاخص های ارزیابی و پایش مربوط به بحث احیای دریاچه
ارومیه، آن را ششمین مشکل و مسئله مطرح در این حوزه برشمرد وکه نیازمند
بازنگری و ارائه طریق دانست و افزود: سیستم ارزیابی و پایش دریاچه ارومیه
نیاز به یک ساختار ویژه با حضور یا تلفیق نمایندگان گروه های اجتماعی بخش
های مختلف مرتبط با موضوع دارد. وی در ادامه این گفت و گوی اختصاصی با بیان
این که به نظر شخصی ایشان مشکل و احیای دریاچه ارومیه بیش تر با کارکردهای
فرهنگی و اجتماعی برطرف شدنی و تحقق یافتنی است تا با کارکردهای عمرانی و
سازه ای تصریح نمود: هفتمین موضوع حائز اهمیت در بحث احیای دریاچه ارومیه؛
ضرورت تمرکز مناسب و شایسته شوراهای اجتماعی و فرهنگی احیای دریاچه ارومیه
به شکل صِرف بر روی موضوعات و مسایل اجتماعی و فرهنگی است که به درستی با
ایجاد چنین شورایی، اهمیت کارکردهای فرهنگی و اجتماعی در این ارتباط پررنگ
ترشده، اما این موضوع تاکنون کم تریا کم رنگ نسبت به فعالیت های عمرانی
مشاهده شده است. وی در همین راستا ادامه داد: سرانه و شاخص کارکردهای
فرهنگی و اجتماعی تا کنون به درستی آشکار و شفاف نگردیده، و نیاز است که
این شاخص ها در طی مراحل تثبیت، احیا و احیای نهایی؛ از لحاظ بودجه و بهینه
سازی روی بهره برداران مشخص شوند. وی در این راستا اضافه نمود: نوع مداخله
و میزان مداخله در طی برنامه برای ذی نفعان، بهره برداران، جوامع محلی و
مردم این حوضه مشخص نشده است که توجه به این موضوع می تواند امکان ارزیابی و
پایش عملکرد فرهنگی و اجتماعی را فراهم سازد. بنابرین پیشنهاد می گردد با
توجه به ماهیت اجتماعی و فرهنگی این شورا، در کنار بالاترین مقام سیاسی و
اجرائی استان های این حوضه آبریز، معاونت سیاسی و مدیریت اجتماعی نیز دراین
شورا حضور داشته باشند.
وی
در ادامه این گفت و گو در یک جمع بندی اجمالی درباره ی اهمیت موضوع گفت:
هم اکنون در جوامع انسانی؛ موضوع توسعه پایدار و مدیریت محیط زیست به عنوان
اصلی ترین مسئله در پیش روی تمام کشورها و انسان ها می باشد که با نر به
همین موضوع می توان با بازنگری در برنامه های منطقه ای و استانی، توزیع
بهینه منابع، سرمایه و بودجه استانی و ملی در سطح استان های حوضه دریاچه؛
امکان توسعه پایدار در شهرستان ها یا مناطق خارج از حوضه آبریز دریاچ
ارومیه را فراهم ساخت و حتی با برنامه ریزی توسعه پایددارمی توان روند
مهاجرت را معکوس نمود و میزان مصرف مرتبط با منابع، به ویژه؛ منابع آبی در
حوضه آبریز دریاچه را از این طریق پایین آورد. وی در ادامه با تأکید برنقش
جوامع محلی و تمام بهره برداران، به ویژه؛ دانش آموختگان بخش کشاورزی،
منابع طبیعی و محیط زیست شهرستان های حوضه آبریز و بهره مند شدن از این
ظرفیت و پتانسیل ابراز داشت: از جمله برنامه ها و فعالیت هایی که در قالب
برنامه های مصوب ستاد احیا، می توان به احیای این دریاچه امیدوار شد، این
است که برای پیاده کردن این مصوبه ها، مهندسین محیط زیست و کشاورزی را
درگیر این موضوع بکنیم و با تأکید برنقش جوامع محلی و تمام بهره برداران،
به ویژه؛ دانش آموختگان بخش کشاورزی شهرستان های حوضه آبریز که با حداقل
انتظارات؛ آمادگی لازم برای ورود به این موضوع را دارند، جذب نموده، و
زمینه را برای حضورشان فراهم نماییم. وی در همین راستا افزود: تا کنون، نقش
و وظیفه مدیران، اساتید و سازمان های ذی ربط به واسطه برنامه ریزی هایی که
داشته اند، قابل توجه و اهمیت بوده است و در ادامه این مسیربدلیل ماهیت
فرهنگی و اجتماعی امور، به خصوص برای موفقیت در بحث اجرا، بخش خصوصی می
تواند نقش و کارکرد ارزشمند و بی بدیل را ایفا نماید.
آیا دریاچه ارومیه با وضعیت فعلی خود، قابلیت احیا شدن را دارد ؟
بله؛
همه چیز شدنی است؛ به شرطی که مدیریت مان خوب و بهینه و با استفاده از
تمام ظرفیت های موجود در حوضه باشد، چرا که انتظار ما از مدیریت و مهندسی
خوب این است که با بهره گیری شایسته از تمام منابع، بتواند مشکلات را برطرف
نماید.
وی
در پایان این گفت و گو؛ ضمن اشاره به ابلاغ و نظر و تأکید دکتر نجفی
شهردار تبریز برای پرداخت ویژه به احیای دریاچه ارومیه از طریق شهرداری
تبریز و مرتبط بودن آن با حوزه برنامه ریزی استراتژیک توسعه پایدار و
ارتباط آن با احیای دریاچه ارومیه؛ از تدوین و پیشنهاد طرح ها و برنامه های
این شهرداری مرتبط از جمله طرح ایجاد بازارچه های عرضه محصولات سالم و
حمایت غیر مستقیم از تولیدکنندگان محصولات کشاورزی با مصرف آب پایین با
مشارکت سازمانهای ذیربط در حوضه آبریز از سوی شهرداری تبریز خبر داد و در
خصوص اقدامات فرهنگی و اجتماعی شهرداری برای احیای دریاچه ارومیه افزود:
شهرداری تبریز علاوه بر پیش بینی بودجه در
امور اطلاع رسانی و تنویر افکار عمومی از طریق برنامه های تلوزیونی،
رادیویی و نمایش پیام های زیست محیطی در تلویزیون های سطح شهر تبریز کارهای
فرهنگی متنوعی را انجام داده و برنامه های دیگری نیز در حال طراحی و اجرا
می باشد
عدم موفقیت در احیای دریاچه ارومیه و روند خشکی آن چه پیامدهای زیست محیطی خواهد داشت
خاطر
نشان می شود موضوع دریاچه ارومیه هم اکنون اصلی ترین مسئله پیش روی جمعیت
انسانی و محیط زیست شمال غرب کشور می باشد. عدم مشارکت تمام ذینفعان مستقیم
و غیر مستقیم حوضه دریاجه ارومیه در امر تحقق برنامه های ستاد احیای
دریاچه ارمیه می تواند اثرات غیر قابل جبران و استراتژیک به همراه داشته
باشد بطوریکه عوارض و اثرات و پیامدهای زیست محیطی آن بسادگی قابل ارزیابی و
تعیین نیست حداقل می توان گفت پس خورهای مثبت ناشی از استمرار روند خشک
شدن دریاچه ارومیه توان خودپالایی و تعادل اکولوژیک منطقه را نابود خواهد
کرد. لذا همه ما موظف به شناخت تکلیف و وظیفه خود برای احیای آن وهمکاری در
برنامه های احیای دریاچه ارومیه هستیم. در آخر تاکید می نمایم
این
متخصص برنامه ریزیی استراتژیک توسعه پایدار متذکر شدند که بدلیل نقش و سهم
متفاوت هر یک ازعوامل طبیعی و انسانی اثر گذار در خشک شدن دریاجه که در
مطالعات برنامه احیای دریاچه ارومیه تعیین شده اند لازم است اقدامات و
فعالیت های متفاوتی توسط مسئولین، مدیران و سایر اقشارجوامع محلی بعمل آید.
بطوریکه با توجه به این مطالعات نزدیک به 90 درصد آب مصرف شده در بخش
کشاورزی است لذا اغلب برنامه های مصوب شده در ستاد احیای دریاچه ارومیه بر
صرفه جویی آب در بخش کشاورزی و تغییر الگوی کشت و آبیاری، تجمیع چاه های
مجاز و غیرمجاز و ... در این بخش متمرکزاست. ولی با توجه اثر مستقیم و غیر
مستقیم قابل توجه جوامع شهری در بحران دریاچه ارومیه، انشالله در نشست بعدی
به این موضوع پرداخت خواهد شد. جمله اختصاصی بنده برای احیای دریاچه
ارومیه این است :
ما مسئولیت مشترک و متفاوت در ارتباط با احیای دریاچه ارومیه داریم.
کلمات کلیدی : دریاچه ارومیه دکتر محمد ابراهیم رمضانی مدیریت محیط زیست برنامه ریزی استراتژیک توسعه پایدار شهرداری تبریز دانشگاه آزاد تبریز
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۳
عالی است