این گزارش روایتی است واقعی از بازار مسگرهای تهران، صنعتی که با خاموش شدن ضرباهنگ پتک استادان بنام این رشته، کم کم می رود تا از فهرست مشاغلی که چند دهه پیش در این شهر مرسوم بودند، حذف شود.
بی شک اگر همین چند باب مغازه مسگری که این روزها در بازار سید اسماعیل و خیابان مصطفی خمینی می کوشند تا چراغ این پیشه را روشن نگاه دارند نبود، اکنون می توانستیم به راحتی مدعی شویم که مسگری در شهر تهران وجود خارجی ندارد و شاید همه آنچه از زبان اهل فن درباره این صنعت می شنویم، چیزی جز روایت داستانی خیالی نیست؛ موضوعی که دستمایه این گزارش شد تا برای بررسی وضعیت بازار مسگران تهران سری به محله قدیمی بازار بزرگ تهران و محله سید اسماعیل بزنیم.
برای رسیدن به بازار پرپیچ و خم سید اسماعیل کافی است راه بازار حضرتی و راسته تریکوفروشان را پیش بگیرید، گذری که در روزگاری نه چندان دور جایگاه بلامنازع مس فروشان تهران بود و اینک در تملک تریکو فروشان قرار گرفته است. با این همه هنوز از آن دوران پرشکوه تعداد اندکی حجره به یادگار مانده است، مغازه هایی که صدای دنگ دنگ و درنگ درنگ آنها بر صفحه نرم مس نویدبخش یافتن بازمانده های حجره های مسگری است.
آهنگی که انتهای آن مثل لغزش صدای آرشه ویولن که نوازندگان به آن «زینت» می گویند، برای گوش های ما نامانوس است و خبر از تلاش دستان پینه بسته استادان کارآزموده مسگری می دهد که اکنون دیگر مثل گذشته سرشان شلوغ نیست و بی دغدغه برای ما سفره دلشان را باز می کنند و از رونق از دست رفته روزهای گذشته می گویند.
* سلطه زمان و نوگرایی بر مسگری
نخستین حجره ای که واردش می شویم، مغازه استاد «حسن خوری پور» است، یکی ازقدیمی ترین استادان صنعت مس که بیش از 42سال است در این زمینه فعالیت می کند. او درباره شرایط این صنعت به صمت می گوید: زمان و نوگرایی شغل ها را زیرسلطه خود برده و برخی از هنرها و حرفه ها را که با این روند همگام بود، نگه داشته و برخی دیگر را درظرف زمان حل کرده است.
قابلمه ها و ظروف مسی که کم کم جای خود را به ظروف تفلون و پیرکس و چدن دادند، بازار مسگری هم رنگ باخت و رو به کسادی رفت و فعالان این حوزه یکی یکی بار و بنه شان را جمع کردند.این فعال بازار، وضعیت خرید و فروش ظروف مسی را در تهران کساد می داند و می گوید: اکنون دوره ای که عروس ها 50من مس جهیزیه می بردند، گذشته و ظروف تفلون چنان به مذاق مصرف کنندگان خوش آمده که جهاز عروس را با مارک تفلون هایش برآورد می کنند.
خوری پور در ادامه دلایل تفاوت قیمت مس را کیفیت آنها اعلام می کند و می گوید: درحال حاضر مس زنجان از کیفیت بسیار مناسبی برخوردار است و هر کیلوگرم از آن به قیمت 42 هزار تومان معامله می شود و مس اصفهان هم به قیمت 38 هزار تومان در بازار معامله می شود اما مابقی قیمت شان از مس های این دو شهر کمتر است.
حمایت نشدن و نبود تسهیلات موضوع گلایه ای است که استاد خوری پور با پیش کشیدنش آن را یکی از دلایل رکود این بازار می داند و می گوید: درحال حاضر اگر آلومینیوم فروشان و کسانی که به صورت متفرقه و بی ربط وارد این حرفه شده اند از عضویت در این صنف انصراف دهند، تعداد مسگران واقعی شهر تهران از انگشتان یک دست هم کمتر است.
وی همچنین با اشاره به حق عضویت های کلان که به صورت یک ساله از اعضای این صنف دریافت می شود، اظهار می کند: اینکه تعداد اعضای صنف مسگران شهر تهران کمتر از طلافروشان است، موجب شده تا اعضای اتحادیه مسگران تهران هرساله مبالغ زیادی را بدون اینکه اتحادیه کار قابل توجهی برای شان انجام دهد یا تسهیلاتی را برایشان فراهم کند، به این اتحادیه پرداخت کنند در حالی که حتی از کمترین حقوق اجتماعی یعنی داشتن بیمه درمانی هم محروم هستند.
خوری پور، پرداخت مالیات از سوی مسگران را نیز مورد توجه قرار می دهد و می گوید: براساس آیین نامه اتحادیه صنایع دستی تنها هنرمندانی که به بافت قالی و اموری مانند گیوه بافی می پردازند، از پرداخت مالیات معاف هستند اما در رتبه بندی مشاغل هنری، حرفه مسگری جزو فعالیت های هنری - تزئینی قرار گرفته و شامل پرداخت مالیات می شود اما آیا به واقع ساخت دیگ مسی از یک کیلو مس، کاری تزئینی است؟
این استاد باسابقه اضافه می کند: از سوی دیگر نبود سرمایه گذار و اطلاع رسانی مناسب موجب شده تا مسگری صنعتی به طور کامل بومی به شمار رود و سرمایه گذاران از ورود به آن امتناع کنند در حالی که رواج دوباره صنعت مسگری نیازمند بازنگری در این بخش است. درد دل های استاد مسگر پایانی ندارد اما با همه مشکلات ریزودرشتی که برسر راه فعالیت او و هم قطارانش وجود دارد، برای ادامه فعالیت مصمم است.
* به روز بودن جایی در صنعت مسگری ندارد
«علیرضا خوری پور» یکی دیگر از فعالان بازار مسگری که البته برادرزاده استاد خوری پور بزرگ است، به قول خودش سبک فعالیت او با قدیمی های بازار مسگری متفاوت و به روزتر است و با استفاده از سایت و دنیای دیجیتال فعالیت در این بازار را آنچنان هم مایه دلسردی نمی داند.
او می گوید اگرچه درحال حاضر رکود سنگینی بر بازار مسگری سایه انداخته، به طوری که گاهی اوقات هیچ مشتری سراغ این بازار را نمی گیرد اما با افزایش آگاهی مردم درباره فواید استفاده از مس امیدواریم این بازار رونق ازدست رفته خویش را بازیابد. خوری پور ادامه می دهد: این صنعت زمینه جذب و اشتغال جوانان را دارد و اگر حمایت هایی نیز از سوی مسئولان انجام شود به طور قطع با استقبال جوانان این صنعت رونق بیشتری خواهد گرفت. وی به عرضه ظروف مسی به گردشگران خارجی اشاره می کند و می گوید: محصولات مس ما در بازارهای داخلی و خارجی عرضه می شود و مشتریان قدیمی خود را دارد، البته گردشگران هم گاهی اوقات به گرمی این بازار کمک می کنند.
وی همچنین در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر شیوه سنتی و کلاسیک این حرفه و دور ماندن آن از نوآوری روز دنیا توضیح می دهد: خیلی نمی توان روی به روز شدن حرفه مسگری مانور داد چرا که با تغییر شیوه فعالیت این پیشه و راه و روش درست کردن دیگ و قابلمه های مسی دیگر نمی توان روی خواص آنها حساب باز کرد کاری که الان چینی ها با انجام آن چندان موفق نیستند. او اضافه می کند: درحال حاضر بیشتر کشورهایی که در تولید ظروف مسی فعال هستند، شیوه تولیدشان مانند ما سنتی و کلاسیک است و نوآوری جای چندان جدی در فعالیت آنها ندارد.
* فناوری راهی برای ورود به عرصه های سنتی ندارد
اما سید «محمد عبداللهی»، رییس اتحادیه اشیای قدیمی و صنایع دستی تهران نیز با تایید رکود در بازار مسگری کشور به صمت می گوید: درحال حاضر بازار مسگران هم به تبعیت از دیگر بازارهای کشور دچار رکود است و به نظر نمی رسد اگر اصلاحات ساختاری در فعالیت این گروه انجام نشود این بازار از رکودی که به آن مبتلاست خارج شود.
به اعتقاد وی، در سال های اخیر، دولت برنامه مناسبی برای حمایت از صنایع دستی و شاخه مسگری در دستور کار نداشته و به تبع آن اتحادیه اشیای قدیمی و صنایع دستی تهران نیز نتوانسته رشد مناسبی را تجربه کند.او در ادامه بخشی از مشکلات صنفی مسگران را عقب ماندن آنها از فناوری روز دنیا عنوان می کند و می گوید: متاسفانه تولیدکنندگان این بازار همچنان به شیوه بسیار سنتی به کار ادامه می دهند و از نوآوری فناوری در این حوزه استفاده نمی شود.
عبداللهی تاکید می کند: یکی از ویژگی های اصلی تولید تابع روز بودن و پیروی از سلیقه مشتری است، امری که متاسفانه تولیدکنندگان ظروف مسی نتوانسته اند خود را با آن انطباق دهند. از سوی دیگر قیمت بالای مس نیز خود به عنوان یک عامل بازدارنده موجب شده تا رکود سنگینی در این بخش سایه افکند.
رییس اتحادیه اشیای قدیمی و صنایع دستی تهران در ادامه شرایط فعلی کشور را مناسب ترین زمان برای تغییر برخی ساختارها و روش های پیشین تولید و عرضه آن به جهان عنوان می کند و توضیح می دهد: می توانیم با استفاده از موقعیت کنونی کشور، صنایع دستی و هنری خود را با یک پشتوانه محکم به دنیا معرفی کنیم و مراقب باشیم تا آنچه بر سر فرش ایرانی آمد برای دیگر صنایع دستی کشور تکرار نشود.
عبداللهی اشاره ای هم به برنامه آینده اتحادیه برای این صنف دارد و می گوید: در نظر داریم تا آرشیو ملی برای صنایع دستی فراهم کنیم تا هنرمندانی که توان کمتری برای حضور در نمایشگاه ها دارند، در این آرشیو تولیدات خود را عرضه کنند و اتحادیه به عنوان پل ارتباطی میان فروشندگان و تولیدکنندگان عمل کند. همچنین ایجاد یک نمایشگاه دائمی برای عرضه آثار همه هنرمندان قدیمی و جدید از دیگر اهداف ماست. کمک به هنرمندانی که در امر صادرات فعال هستند نیز در برنامه کاری ما قرار دارد.
منبع: ايرنا
