حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن عابدیان از مفاخر علمی و حوزوی دارالارشاد اردبیل است که از اساتید خوش نام حوزه و دانشگاه به شمار می روند ؛ بزرگواری که پس از سه دهه تحصیل و تدریس اکنون به مدارج والای علمی نایل آمده است و علاوه بر تدریس در سطح دکترای دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم ، به تدریس خارج فقه در حوزه علمیه قم مشغول می باشد که شاگردان و آشنایان ایشان همه علاوه بر مراتب والای علمی ایشان ، از فضایل اخلاقی و خلق نیکوی این بزرگوار سخن به میان می آورند .
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن عابدیان همچنین امام جمعه موقت اردبیل می باشند که به تناوب به ایراد سخنرانی می پردازند که براساس آنچه گفته شد برآن شدیم که از طرف سایت تابناک اردبیل به مناسبت هفته وحدت به حضور ایشان شرفیاب شویم و دقایقی چند از گنجینه علمی ایشان برخوردار شویم:
با تقدیر و تشکر از جنابعالی که وقت تان را در اختیار ما قرار دادید ، در ابتدا از جهت سوابق کاری خودتان را معرفی کنید.
ضمن سپاس از تلاش جناب عالی و همکاران محترم تان ، بنده سیدحسن عابدیان هستم ؛ جانشین ریاست مجتمع آموزش عالی فقه ، مدرس حوزه و دانشگاه و مدیریت گروه تربیتی فقه مقارن را نیز برعهده دارم.
درهفته وحدت و میلاد مسعود نبی مکرم اسلام (ص) و امام صادق (ع) قرار داریم ، به نظر جنابعالی اتخاذ مذاهب اسلامی چه ضرورتی برای جهان اسلام دارد؟
ضرورت بحث وحدت و ایجاد ارتباط بین مذاهب اسلامی یکی از ضروری ترین نیازهای جهان اسلام است ؛ زیرا دشمنان اسلام در طول تاریخ از فتنه و نفاق به عنوان یک سیاست راهبردی بر علیه مسلمین استفاده کرده اند از این رو وحدت بین مسلمین و مذاهب اسلامی از ضروریات جهان اسلام است و همین امر در فرمایشات مقام معظم رهبری (مدّظله العالی) مشهود است ؛ شاید بیشترین سخنرانی های معظم له در رابطه با وحدت میان امت اسلامی باشد.
آیا در مباحث وحدت خط قرمزی وجود دارد یاخیر؟ اگر این اتحاد ایجاد نشود و اختلافات شدیدتر شود چه پیامدهایی برای جهان اسلام دارد؟
اگر اتحاد بین مذاهب اسلامی نباشد نتیجه ی آن حاکمیت نظام سلطه و کفر جهانی ، ذلت مسلمین ، از بین رفتن معارف دینی و اسلامی خواهد بود ، خداوند متعال می فر ماید : « وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا » (انفال/46)؛ نزاع نکنید ، از بین می روید و دچار شکست می شوید.
چنان چه گفته شد اتّحاد و یکپارچگی میان جوامع اسلامی از ضروریات است. راهکار عملی برای تحقّق اتحّاد این است که مسلمانان آموزه های یک دیگر را محترم بشمارند . خط قرمز ما در مواجهه با مذاهب مختلف عدم اهانت به مقدّسات مذاهب است. مقام معظّم رهبری (مدّظله العالی) در این مورد فرمودند: «خط قرمز ما در ارتباط با مذاهب ، عدم توهین به مقدّسات یکدیگر است.» ایشان در پاسخ به سؤال گروهی از اندیشمندان عربستانی که پرسیده بودند که اهانت به مقدّسات اهل سنت و همسران پیامبر (ص) چه حکمی دارد؟ معظم له صریحا فرموده بودند : « توهین به مقدّسات اهل سنت و همسران پیامبر (ص) حرام است و بر اساس قانون جرم محسوب می شود ». این کلام معظّم له انعکاس وسیع در مجامع اهل سنت داشت.
نتیجه کلام مقام معظم رهبری (مدّظله العالی) این است که وحدت به این معنا نیست که مذاهب اسلامی از اعتقادات خود دست بردارند ؛ ما نمی خواهیم بگوییم وحدت یعنی این که همه سنی ها شیعه شوند یا بگوییم همه شیعه ها سنی بلکه هدف این است که می خواهیم باهم ، در کنار هم ، هدف واحدی را دنبال کنیم. مشترکاتی که بین ما وجود دارد را مورد توجّه قرار دهیم در نتیجه به اهدافی برسیم که جهان اسلام باید آن را تعقیب کند، لذا خط قرمز عدم اهانت به مقدّسات یک دیگر است به عبارت دیگر احترام به مقدّسات و اعتقادات است که باید رعایت گردد.
آیا وحدت میان مسلمین سبب رنگ باختن اقلیّت های مذهبی در یک کشور نمی شود ؟ چنان چه این قضیه در کشور مصر اتفاق افتاده است ...
چنان چه گفته شد وحدت به معنای عقب نشینی و دست کشیدن از اصول و اعتقادات نیست، چنان چه در عرصه وحدت حوزه و دانشگاه ، وحدت به این معنا نیست که حوزه حوزویت خود را از دست بدهد، بشود دانشگاه یا بالعکس ، یا هردو ترکیب شوند بلکه هدف آن است که حوزه و دانشگاه با حفظ هویت در کنار هم مکمل هم باشند و هدف واحدی را تعقیب کنند.
در بحث وحدت بین مذاهب اسلامی هم همین است. ما می خواهیم بگوییم که اختلافات نباید مانع همراهی شود . مقام معظم رهبری(مدّظله العالی) مکرّر این نکته را تذکر داده اند که : همان گونه که اختلافات میان علمای شیعه وجود دارد ، میان علمای اهل سنت و مذاهب مختلف اهل سنت وجود دارد ، امّا هیچ یک از اختلافات باعث نشده است که همراهی و در کنار هم بودنشان را از دست بدهند ، میان علمای شیعه در بحث های اصولی ، فقهی و سایر مباحث اختلاف نظر وجود دارد امّا این تفاوت دیدگاه سبب نشده است که وحدت ارتباطات و بودشان در کنار یک دیگر را از دست بدهند، چنان چه در میان مذاهب چهارگانه اهل سنت نیز چنین است و تفاوت دیدگاه ، سبب دوری از یک دیگر نشده است.
باتوجه به اشتراکات شیعه و سنی ، به نظر جنابعالی مؤلفه ها و محورهای اتّحاد در بین تشیع و تسنن چه می تواند باشد؟
مطلب مهمی را مطرح فرمودید ما برای ایجاد وحدت باید روی مشترکات تمرکز کنیم. اگر روی مشترکات تمرکز کردیم ، اتّحاد به وجود می آید، اگر بخواهیم روی موارد افتراق دست بگذاریم ولو امر غیرمهم ، باعث تفرقه خواهد شد.
حضرت امام صادق(ع)فرمود: «لاتحدثوهم بما ینکرون ؛ در مورد چیزی که آن ها انکار می کنند و قبول ندارند با آن ها صحبت نکنید که باعث اختلاف می شود» ما اگر می خواهیم وحدت ایجاد شود ، نباید دست روی موارد افتراق و تفرقه بگذاریم ، این مورد در فرمایشات مقام معظم رهبری بسیار مورد توجّه بوده که معظّم له به تکرار به آن اشاره کرده اند.
مشترکات میان مسلمانان زیاد است که یکی از مشترکات مسأله توحید است ؛ زیرا همگی موحّد هستیم و قائل به وجود و واحدیّت خدای سبحان و یکی دیگر از مشترکات نبی مکرم (ص) است ؛ همه ما پیامبراسلام (ص) را قبول داریم و خود را پیرو آن حضرت می دانیم ، قرآن کریم یکی دیگر از مشترکات ماست و نیز در بسیاری از اصول با هم مشترک هستیم. می توانیم روی آن ها توجّه داشته باشیم ، همدیگر را برادر بدانیم و در کنار هم باشیم ، این ها در فرمایشات مقام معظم رهبری (مدّظله العالی) تصریح و تأکید شده است
ایشان تإکید دارند اهل بیت (علیهم السلام) مورد احترام اهل سنت است و کسانی که جزء بزرگان دین هستند ، مورد قبول همه مذاهب هستند که در تأیید این فرمایش رهبری می توان به برادران عزیز اهل سنت منطقه اشاره کرد که به اهل بیت (علیهم السلام) احترام خاصی قائل هستند و نمونه آن در مناسبت های مذهبی همانند تاسوعا و عاشورای حسینی مشاهده می گردد که عزاداری های باشکوه و خالصانه ای را برگزار می کنند .
حضرتعالی به عنوان مدیر گروه فقه مقارن بفرمایید که کلمه مقارن و تقریب سازی مذاهب در گروه شما و فقه چه معنا و مفهومی دارد ، تاچه حد می توان آرا و نظرات مذاهب را به همدیگر نزدیک کرد؟
فقه مقارن یا فقه تطبیقی این است که نظرات فقهی موجود بین مذاهب مورد بررسی قرار گیرد. از دیر زمان علما و فقهای عظیم الشأن مانند مرحوم شیخ طوسی در کتاب (خلاف) آرای بسیاری از اندیشمندان و فقهای مذاهب مختلف اسلامی را نگاشته و مرحوم علّامه حلی نیز در این حوزه قلم و قدم زده اند و آثار ارزشمندی را نگاشته و از خود به یادگارگذاشته اند و سایر دانشمندان و فقهای بزرگ نیز همچنین در این حوزه تلاش کرده اند و امّا فقه مقارن درصدد بررسی آراء و نظریّات فقهای مذاهب مختلف و ادلّه آن ها بوده که این کار در راستای ایجاد وحدت میان مذاهب شکل گرفته است. در فقه مقارن آرا و نظریات مختلف اندیشمندان مذاهب مورد توجّه قرار می گیرد تا سوء تفاهم ها از بین برود.
گروه هایی مانند وهابیت و گروه های جدیدی که امروزه در عرصه سیاسی ظهور پیدا کرده اند آیا به عنوان مذاهب اسلامی تلقی می شوند؟
گروه هایی که در دهه های اخیر بیشتر جلوه داشتند که بعضی از آن ها ریشه در گذشته هم دارند، این ها به عنوان مذهب مستقل از نظر کلامی یا فقهی تلقی نمی شوند این ها ادّعای تبعیّت از مذاهب خاص را دارند امّا در حقیقت قائل به هیچ یک از اصول و اعتقادات نیستند ؛ جریان های تکفیری داعش ، طالبان و غیره هرچند ادّعای مذهبی بودن دارند ولی در حقیقت براساس اغراض سیاسی و با حمایت دشمنان اسلام به وجود آمده اند زیرا تقویت افراطی گری یکی از اصول اساسی استعمارگران است ؛ هدف این است که مسلمانان را از هم دیگر جدا کنند .
شکست مسلمانان و از بین بردن اسلام ، هدف نهایی از شکل گیری این جریان ها است. دشمنان اسلام نمی خواهند مسلمانان به عزّت برسند ، اسلام در جهان سلطه و سیطره پیدا کند و معارف دینی در جهان حاکم شود. آنان از اسلام و مسلمانان ترس دارند لذا با وجود آوردن این گونه گروه ها درصدد مقابله با پیشرفت اسلام برآمده اند ، دشمنان اسلام هر چند با تدبیر و درایت بزرگان دینی مخصوصاً مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در ایجادفتنه میان مسلمانان موفق نبودند، امّا همواره با ایجاد جریان های افراطی باعث جنگ و خونریزی بین مسلمانان می شوند.
گذشته ها نشان می دهد که قدرت های سلطه از ابزار افراط استفاده کردند و باعث جنگ و خونریزی شدند ، بنابراین استعمار بر مبنای تئوری تفرقه بینداز و حکومت کن ، گروه های افراطی را با حمایت مالی کشور عربستان ، قطر و ... ایجاد کرده است و جهان اسلام را به جان هم انداخته و خود به راحتی زندگی می کنند، ولی حقیقت آن است که در نهایت خود مورد تهاجم این گروه هایی افراطی قرار خواهند گرفت چنانچه نمونه آن در کشور فرانسه اتفاق افتاد.
به عنوان سؤال آخر بفرمایید که به نظر حضرتعالی رویکرد مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نسبت به ضرورت تقریب مذاهب اسلامی و تقارن سازی در مباحث فقهی چیست؟
یکی از مهم ترین مسایلی که کانون توجه مقام معظّم رهبری (مدظلّه العالی) قرار دارد ، امر تقریب و ایجاد اتّحاد میان کشورهای اسلامی بوده و هست که این نگاه در رفتار و گفتار معظّم له پیوسته نمود و تجلّی دارد. ایشان اساس و بنیان دانشنامه جهان اسلام را در سال 1362 پایه گذاری کردند. دانشنامه جهان اسلام ، اختصاص به تشیّع ندارد بر مبنای تقریب و توجّه به آرا دیدگاه مذاهب اسلامی است و تاکنون قریب به 18 جلد دانشنامه و دایره المعارف اسلامی چاپ شده است که ریاست عالی آن مرکز برعهده مقام معظّم رهبری (مدّظلّه العالی) است. این موضوع نشان دهنده توجّه حضرت ایشان به امر وحدت است.
یکی دیگر از ابتکارات ایشان در حوزه وحدت میان مسلمانان تأسیس مرکزی به نام مجمع تقریب مذاهب اسلامی است که ایشان در سال 1369 دستور دادند و این مرکز تأسیس شد . یکی از اساسی ترین و مهم ترین و کلیدی ترین کارهایی که می شد در این مقوله انجام داد تأسیس این مرکز بود ، این مرکز برکات و ثمرات بسیاری در زمینه تقریب و نزدیکی مسلمانان به همدیگر داشته است.
جناب آقای دکتر عابدیان از وقتی که در اختیار ما گذاشتید نهایت تشکر و امتنان را داریم.