نگاهی به بیانیه ضد ایرانی اجلاس استانبول:
با وجود شعار اصلی اجلاس سازمان همکاری اسلامی، یعنی وحدت و همبستگی برای عدالت و صلح، در این اجلاس بیش از وحدت و صلح، شاهد تحرکاتی برای ایجاد اختلاف و شکاف در جهان اسلام و تقابل به جای ایجاد صلح بودیم. انتشار بیانیه ضد ایرانی اجلاس اخیر در سایت سازمان را باید در همین راستا ارزیابی کرد.
اجلاس دو روزه سران روز پنجشنبه، ٢٦ فروردین، با سخنان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، در استانبول برگزار شد. برای این اجلاس، شعار "وحدت و همبستگی برای عدالت و صلح" انتخاب شده بود و به گفته مقامات سازمان همکاری اسلامی، رفع اختلافات در جهان اسلام و مقابله با افراطگرایی محور اصلی مذاکرات را تشکیل می داد. لازم به ذکر است، پنجاه و هفت کشور جهان عضو سازمان همکاری اسلامی هستند و به گزارش منابع خبری، بیش از سی تن از سران و رهبران کشورهای عضو در اجلاس استانبول شرکت داشتند.به گزارش «تابناک»، با این حال، علی رغم شعار اصلی این اجلاس یعنی وحدت و همبستگی برای عدالت و صلح، در این اجلاس بیش از وحدت و صلح، شاهد تحرکاتی برای ایجاد اختلاف و شکاف در جهان اسلام و تقابل به جای ایجاد صلح بودیم.
به گزارش رسانه‌های مختلف داخلی و خارجی، رئيس جمهوری و هيات همراه ایرانی در اعتراض به احتمال قرائت بیانیه ضد ایرانی در اجلاس اختتاميه سران سازمان همکاری شرکت نکردند. اما نکته مهم ماجرا آنجاست که متن نهایی اجلاس نه در نشست پایانی و اختتامیه، بلکه صرفا در رسانه های وابسته به سعودی ها منتشر شد. گزارش ها حاکی از آن بود که علی رغم فضاسازی عربستان و برخی کشورهای همراه ریاض، هیچ توافقی بر روی قرائت بیانیه نهایی اجلاس وجود نداشت و تلاش سعودی ها برای قرائت بیانیه متن نهایی بیانیه بی نتیجه ماند.
در همین زمینه، خبرنگار شبکه الجزیره، اظهار داشت که وجود اختلاف میان اعضای شرکت‌کننده در نشست سازمان همکاری اسلامی بر سر بیانیه پایانی این نشست مانع اصلی قرائت بیانیه پایانی مفصل بود.
روزنامه الوطن قطر نیز نوشت: «با وجود آنکه نشست اختتامیه سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای به طور مستقیم پوشش داده می‌شد، هیچ بیانیه پایانی قرائت نشد و شرکت‌کنندگان صرفا با بالا بردن دستهایشان، موافقت مجدد خود با بیانیه استانبول را اعلام کردند».
با این حال، سعودی ها که تلاش هایشان برای قرائت بیانیه نهایی بی نتیجه ماند، آن را در اختیار رسانه های وابسته به خود قرار دادند تا بلکه از این طریق بتوانند وجود اجماع در سازمان کنفرانس اسلامی را نشان دهند.
در نهایت نیز با فشار سعودی ها و در راستای جبران ناکامی شکست تلاش هایشان برای قرائت بیانیه نهایی در اختتامیه اجلاس، آن ها توانستند متن نهایی بیانیه را نیز بر روی سایت رسمی سازمان کنفرانس اسلامی قرار دهند.
گفتنی است، سعودی‌ها چهار بند علیه ایران و حزب‌الله، محور اصلی مقاومت در خاورمیانه مقابل تروریسم، در بیانیه رسمی سیزدهمین دوره اجلاس سازمان همکاری اسلامی گنجانده بودند؛ بندهایی که به گفته سید عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه با وجود آنکه با مخالفت ایران و گروهی از کشورها همراه شده، رئیس این دوره از اجلاس و همچنین کشورهای همراه با عربستان، این بیانیه را تصویب شده قلمداد می‌کردند.
در واقع سعودی‌ها با حذف غیرقانونی ایران از روند تنظیم این بیانیه، آنچه قصد داشتند علیه ایران و همپیمانانش از تریبون سازمان همکاری کشورهای اسلامی خوانده شود، در این بیانیه قرار دادند و شرایط را به گونه‌ای پیش بردند که کار تمام شده تلقی و در اجلاس سران کشورهای اسلامی، صرفاً در راستای تشریفات قانونی، این بیانیه قرائت شود.
با وجود این، مخالفت شدید و قاطع هیأت ایرانی، کار را برای سعودی‌ها به گونه‌ای پیش برد که حتی فرصت قرائت و انتشار رسمی مفاد این بیانیه را نیز نیافتند و به این ترتیب، آل سعود با وجود صرف میلیارد‌ها دلار در راستای خریدن همراهی دیگر کشورها، در عمل نتوانست به اهداف ضد ایرانی خود در اجلاس سازمان همکاری دست پیدا کند و بیانیه نهایی مورد نظر سعودی ها نیز نتوانست فراتر از جوسازی رسانه های حامی سعودی پیش رود.
لازم به ذکر است، مواردی که سعودی‌ها در بیانیه نهایی گنجانده و قصد نشان دادن حمایت اکثریت کشورهای عضو از آن را داشتند، از این قرار بود؛
- محکومیت حمله به ساختمان سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در ایران
- رد اظهارات مقامات ایرانی به ویژه در زمینه اجرای احکام قضایی علیه افراد مرتکب جرایم تروریستی در عربستان سعودی
- محکومیت دخالت‌های (ادعایی عربستان) ایران در امور داخلی بحرین، یمن، سوریه و سومالی
- محکومیت (ادعای) حمایت ایران از تروریسم
- رابطه ایران با کشورهای همسایه باید بر پایه حسن همجواری و عدم دخالت در امور داخلی کشورهای همسایه و احترام به حاکمیت و استقلال کشورهای همسایه و حل اختلافات از طریق راه‌های مسالمت آمیز باشد.
- (طرح ادعای) تروریستی خواندن حزب‌الله لبنان
حال سوال اینجاست که رویکرد اختلاف زای کنونی سازمان کنفرانس اسلامی که در اجلاس استانبول نمود پیدا کرد، چه پیامدهایی را بر جهان اسلام به دنبال خواهد داشت؟
اختلاف و شکاف کشورهای اسلامی
مهم ترین پیامد رویکرد کنونی سازمان کنفرانس اسلامی را باید ایجاد شکاف، چند دستگی و نفاق در سطح جهان اسلام دانست.
در همین راستا، روزنامه رأی الیوم در سرمقاله خود درباره نشست سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول آورده است: "کافی است یک بار بیانیه پایانی نشست سران سازمان همکاری اسلامی را بخوانیم تا بفهمیم که سیاست عربستان بر بیشتر بندهای آن به ویژه درباره محکومیت آنچه که "مداخله" ایران خوانده و حمله به سفارت عربستان در تهران و "اظهارات تحریک آمیز ایران" درباره اجرای حکم اعدام درخصوص کسانی که مرتکب "جنایت‌های تروریستی" در عربستان شده‌اند، حاکم است. این در حالی است که در بیانیه پایانی این نشست به هیچ وجه از مداخله نظامی عربستان در یمن و قربانیان این حملات چیزی ذکر نشده است.
در مطلب رای الیوم آمده است: «این نشست و رویکرد عربستان سعودی یک شکاف طایفه‌ای واضح را نشان داد و امت اسلام را به دو پادگان تقسیم کرد؛ یکی که اکثریت سنی‌ها به رهبری عربستان و همپیمانانش را منعکس می‌کند و دیگری شامل اقلیت شیعه به رهبری ایران است. دیگر هرگونه سخن گفتن از همبستگی اسلامی تنها فریب و به ریش خود خندیدن است. این یک تحول بی‌سابقه در عصر جدید اسلام است».
در ادامه این مطلب آمده است: «ما به خوبی می‌دانیم که سازمان همکاری اسلامی که مقر آن در جده است کاملا یک سازمان عربستانی است اما حتی یک لحظه هم به ذهن ما خطور نکرده است که این سازمان به یک سازمان سنی تبدیل شود که به جای مذاکره، نزدیک کردن دیدگاه‌ها و تلاش برای ایجاد همکاری میان امت اسلام خود را وقف دودستگی طایفه‌ای کند. این در حد خود یک تحول خطرناک است که احتمالا به فتنه‌ها و جنگ‌هایی می‌انجامد که دهه‌ها طول خواهد کشید. ما این را می‌گوییم درحالی که در گلویمان تلخی و در قلبمان حسرت نهفته است».
در همین زمینه نیز حمید بعیدی نژاد گفته است: « برجستگی سیاسی مهم سیزدهمین اجلاس سران سازمان همكاری اسلامی در استانبول اختلاف چهار كشور مهم منطقه یعنی عربستان و ایران از یك طرف و مصر و تركیه از جانب دیگر بود. با وجود بیان سازنده آقای دكتر روحانی مبنی بر آنكه ایران مشكل عربستان نیست و عربستان مشكل ایران نیست بلكه مشكل تعصب، افراطی گری و تروریسم است، عربستان تا لحظه آخر بر طبل اختلاف و تفرقه كوبید».
به حاشیه رفتن مسئله فلسطین
یکی دیگر از پیامدهای مهم دیگر این رویکرد را باید به حاشیه رفتن مسئله فلسطین دانست که باید آن را به عنوان روح و فلسفه وجودی شکل گیری سازمان کنفرانس اسلامی تلقی کرد.
طبق اساسنامه سازمان کنفرانس اسلامی، این سازمان صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است. سازمان بر اساس تصمیم اجلاس تاریخی که در رباط، پادشاهی مغرب در ۲۵ سپتامبر ۱۹۶۹ برگزار شد به عنوان یک نتیجه از آتش‌سوزی جنایی مسجد الاقصی در اشغال بیت المقدس تأسیس شد و در واقع واکنشی بود نسبت به تجاوزات رژیم اشغاالگر قدس نسبت به بیت المقدس و برای حمایت از مردم مظلوم فلسطین.
با این حال، همانطور که انتظار می رفت، در این بیانیه بر مساله فلسطین، لزوم برگزاری نشست بین‌المللی صلح در سریع‌ترین زمان ممکن برای حمایت از مردم فلسطین و برپایی کشور مستقل فلسطین در مرزهای 1967 به پایتختی قدس تأکید شده است اما به هیچ وجه به محکومیت تروریسم اسرائیل به شکل واضح و صریح و یهودی سازی قدس و تحریم اسرائیل پرداخته نشد.
لذا باید گفت در این اجلاس بیش از اجلاس های پیشین سازمان کنفرانس اسلامی، مسئله فلسطین و لزوم مقابله با سیاست های تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی به حاشیه رانده شد و به جای توجه به مسئله فلسطین برای ایجاد همبستگی و وحدت جهان اسلام، به ایران و حزب الله به عنوان زمینه های ایجاد اختلاف در جهان اسلام پرداخته شد؛ ایران و حزب اللهی که همواره در خط مقدم حمایت از مردم مظلوم فلسطین به عنوان هدف اصلی شکل گیری سازمان کنفرانس اسلامی بوده اند.
تداوم بحران های منطقه ای
یکی دیگر از پیامدها را باید تطویل و تصاعد بحران های منطقه ای در عراق، سوریه و یمن دانست. بدون شک، بحران کنونی در عراق و سوریه و شکست گروه های تروریستی در این کشورها، جز با وحدت و همبستگی کشورهای جهان اسلام و مشارکت یکپارچه برای مقابله با تروریسم و افراطی گرایی میسر نیست. با این حال، در این کنفرانس ما شاهد این بودیم که عربستان و همپیمانانش به دلیل شکست سیاست های خود در سوریه، عراق و یمن، به دنبال انتقام سیاسی-دیپلماتیک از ایران بودند و تلاش کردند با انداختن توپ خودساخته و خودباخته منازعات به زمین ایران و محور مقاومت، بر رویکردهای اختلاف زا و تنش زای منطقه ای خود سرپوش بگذارند.
به نظر می رسید دستور کار این اجلاس بیش از هر عامل دیگری بر روی حل و فصل بحران در سوریه و عراق و یمن باشد؛ اما آن چیزی که مشاهده و دنبال شد چیزی جز ایجاد اختلاف و نفاق نبود. اختلاف و نفاقی که قطعا باعث تداوم و تطویل بحران در سوریه، عراق، یمن و حتی دیگر مناطق مستعد بحران می کند.
سرخوردگی ملل اسلامی
بدون شک یکی دیگر از پیامدهای رویکرد کنونی سازمان را باید ایجاد سرخوردگی و یاس ملل اسلامی دانست. ملت های مسلمان انتظار دارند این سازمان که بیش از 50 عضو هم کیش دارد بتوانند برای رفع مشکلات جهان اسلام قدم های مثبتی بردارد. مسئله فلسطین و رفع اختلافات در جهان اسلام مهم ترین مطالبات جوامع اسلامی از این سازمان است. با این حال، اگر رویکرد سازمان کنفرانس اسلامی به همین نحو ادامه یابد، باید شاهد سرخوردگی و یاس بیش از پیش ملل اسلامی باشیم. موضوعی که می تواند پیامدهای زیادی را هم برای دولت های پیگیر این رویکرد و هم کل جهان اسلامی به همراه داشته باشد. اگر این سرخوردگی ادامه پیدا کند باید شاهد قیام هایی در جهان اسلام بر علیه حاکمان محافظه کار خود باشیم و حتی در سطحی مخرب، می توانیم در آینده شاهد گرایش برخی از مسلمانان به گروه های تروریستی مدعی مبارزه با اسرائیل به دلیل سرخوردگی از حاکمان خود باشیم.
حال سوال دیگر اینکه، فارغ از پیامدهای این روند، رویکرد جمهوری اسلامی ایران در قبال روندهای آتی پیش روی سازمان کنفرانس اسلامی چه باید باشد؟
به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران در قبال رویکرد کنونی سازمان کنفرانس اسلامی که انعکاسی دردناک از رویکرد فرقه گرایانه ریاض است، بایستی اقدامات زیر را انجام دهد:
1. ایجاد و گسترش روابط متقابل با تمامی کشورهای اسلامی
2. نزدیکی بیشتر به کشورهای عرب مستقل از سیاست های ریاض نظیر عراق، لبنان، تونس، عمان و الجزایر
3. افزایش پیوندها و گسترش روابط با ترکیه با توجه به وجود زمینه های همکاری مشترک دوجانبه
4. نفوذ در ملت های مسلمان برای نشان دادن وفاداری خود به آرمان های ملت فلسطین
5. اطمینان بخشی به کشورهای اسلامی در رابطه با تهاجی نبودن سیاست های ایران در منطقه
در نهایت باید گفت، با رویکردی که سازمان کنفرانس اسلامی مطابق با خواست و سیاست های عربستان سعودی در پیش گرفته، نباید چشم انداز روشنی برای آن متصور باشیم و در آینده ای نه چندان دور باید شاهد اضمحلال آن باشیم.
