تابناک: "استاد لطفعلی" یکی از معروفترین نقاشان گل و بوته ساز بر روی پاپیه ماشه دوره صفویه است. در اروپا و همزمان با میکل آنژ در ایتالیا نیز هنر پاپیه ماشه وجود داشته است. نمونه های فراوانی از پاپیه ماشه در انگلستان و لهستان با نقاشی های به سبک مدرن نیز وجود دارد.
به گزارش تابناک اصفهان، "پاپیه ماشه" تولیداتی محکم و سبک از خمیر کاغذ است که در دسته صنایع دستی مستظرفه طبقه بندی می شود. پاپیه ماشه از واژه فرانسوی به معنی کاغذ فشرده گرفته شده و به اشیایی مقوایی که سطح آن به وسیله نگارگری تزیین و با لاک مخصوصی پوشیده شده است،گفته می شود. از دوره صفویه سال های 908تا 1145هجری قمری (1502تا 1722میلادی) پاپیه ماشه در ایران رواج پیدا می کند.تا قبل از آن اسناد معتبری برای وجود هنر پاپیه ماشه در ایران وجود ندارد. در دوره صفویه این هنر به موازات دیگر صنایع دستی شکل گرفته و تکامل پیدا می کند. در آن زمان شهرهای قزوین و اصفهان از مراکز عمده تولید مصنوعات پاپیه ماشه در ایران بودند.
در این دوره از نقوش مجالس شکار، رزم، تذهیب با خطوط اسلیمی و ختایی برای تزیین مصنوعات پاپیه ماشه استفاده می شد. اما در اواخر صفویه نقش گل سرخ و گل برگ های سایه دار طبیعی در پاییه ماشه اصفهان جایگاه خاصی پیدا می کند به گونه ای که در دوره زندیه استفاده از این طرح ها به نهایت کمال رسیده و در دوره قاجار و پس از آن نیز ادامه پیدا می کند.
در گذشته پاپیه ماشه به دلیل مزایا و محاسنی که نسبت به چوب داشته بسیار مورد توجه بوده است هرچند که تهیه کاغذ در قدیم با دشواری های همراه بوده اما پاپیه ماشه با استقبال مواجه شد چرا که پاپیه ماشه بر خلاف چوب مورد هجوم موریانه قرار نمی گیرد و مواد روغنی به کار رفته در ساخت آن مانع از آسیب و تغییر شکل محصول تولیدی در طول زمان می شود.
در موزه های جهان مصنوعات ساخته شده مربوط به 800 سال پیش وجود دارد. روش ساخت پاپیه ماشه از گذشته تا کنون چندان تفاوتی نکرده و کم و پیش به همان روش دوران صفویه تولید و عرضه می شود. امروزه از پاپیه ماشه برای تولید مصنوعاتی چون جلد آلبوم،کتاب، قاب، آیینه، قلمدان،جعبه های جواهر و ...استفاده می شود. پاپیه ماشه هنری است که خلاقیت و نوع آوری در تنوع و گسترش آن بسیار تاثیر گذار است و در حال حاضر هنرمندان با ساخت ظروفی چون ظروف میوه خوری، جعبه دستمال کاغذی شکلات خوری و ... از این هنر زیبا برای ساخت وسایل کاربردی تری استفاده می کنند.
برای تهیه خمیر پاپیه ماشه می توان از خمیر کاغذ یا کاغذ باطله استفاده کرد. برای شروع کار باید کاغذ را خرد کرده و داخل آب خیساند تا بافت کاغذ به طور کامل از هم جدا شود. سپس خمیر کاغذ را خارج و با فشار آب اضافی را گرفته و به آرامی به آن "سریش" یا همان چسب گیاهی را اضافه کرده و مخلوط می کنیم. چسب گیاهی سبب می شو د تا پودر های کاغذ مجدد به هم چسبیده و با ورز دادن خمیر یک دستی آماده شود.
سپس خمیر آماده شده را بر روی قالب کار قرار می دهیم. از هر نوع ماده ای مانند مقوا، یونولیت و غیره می توان به عنوان قالب استفاده کرد اما بهترین قالب برای ساخت پاپیه ماشه قالب چوبی است چرا که دوام بیشتری دارد. در ادامه کار سطح قالب را با نایلون می پوشانیم البته در روش سنتی تر سطح قالب را با کاغذ های روغنی می پوشاندند.
روی نایلون یک تکه کاغذ سفید به عنوان زیرکار قرار می دهیم. اکنون خمیر را برداشته و بر روی سطح قالب قرار داده و به آرامی فشار می دهیم تا خمیر در اثر قدرت چسبندگی بر سطوح قالب قرار بگیرد به این صورت تمام سطوح کار را با خمیر کاغذ می پوشانیم. این کار آن قدر ادامه پیدا می کند تا ضخامت خمیر به انذاره دلخواه برسد. بسته به کاربرد شی مورد نظر ضخامت خمیر کاغذ از 4 میلی متر تا 10 سانتی متر تعیین می شود. لازم است تا در حین انجام کار وقفه های ایجاد شود تا خمیر کاملا خشک شود سپس به آرامی ضربه های به خمیر وارد می کنیم تا اگر هوایی بین لایه های خمیر ایجاد شده خارج شود چرا که وجود هوا در بین خمیر سبب ترک خوردگی پاپیه ماشه می شود.
پس از خشک شدن کار را از سطح قالب جدا می کنیم سپس با قرار دادن کار در نور آفتاب اجازه می دهیم تا کاملا خشک شود. سپس با استفاده از سنباده سطح کار را کاملا صاف و یکدست کرده و روی کار را با ملات می پوشانیم.
ملات از پودر مل، پودر سینکا و روغن جلا تشکیل شده است. البته در قدیم به جای روغن جلا از روغن برزک با لاک الکل استفاده می شد که زمان بیشتری برای خشک شدن نیاز دارد. پس از خشک شدن کامل کار دوباره با سنباده سطح کار صاف و یکدست می شود. در این مرحله کار به دست نقاش و نگارگر سپرده می شود تا با ایجاد نقش و نگاری چشم نواز پاپیه ماشه را به هنری چشم نواز بدل کند.
گزارش: سمیه قنبری
منبع: تابناک