گرچه گروه‌های رصدی به طور معمول در آغاز هر ماه جدید قمری به امر رویت هلال ماه نو می‌پردازند، اما در این میان رصد هلال ماه رمضان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
شرایط خاص هلال ماه مانند ارتفاع مناسب ماه از افق، فاز یا ضخامت ماه، جدایی زاویه‌ای یا فاصله ماه از خورشید از جمله عواملی است که برای مشاهده آسان ماه یا بحرانی دانستن هلال ماه لازم است.
بنا به گفته كارشناسان نجومی، ماه شعبان در سال جاری ۳۰ روزه است و ماه مبارك رمضان نیز به احتمال قوی ۲۹ روزه خواهد بود.
بر این اساس در ارتباط با شرایط و ویژگیهای هلال ماه رمضان، رصد ماه نو و دلایل سختی یا آسانی رصد ماه با چشم غیرمسلح در آغاز ماه نو با عمران مرادی، عضو هیئت امنای مرکز نجوم ادیب اصفهان به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
امسال شرایط رصد هلال ماه رمضان ۱۴۳۷ و احتمال‌ها درباره روز آغازین ماه چگونه است؟
امسال با توجه به ویژگیهای ماه نو احتمال رویت هلال ماه در روز ۲۹ شعبان با چشم مسلح و غیرمسلح بسیار كم است و ماه شعبان ۳۰ روزه خواهد بود.
با این وجود گروه‌های مختلفی از سوی ستاد استهلال دفتر رهبر معظم انقلاب برای رصد هلال ماه اعزام می‌شوند.
مركز نجوم نیز هرساله چند گروه برای رصد هلال ماه نو اعزام می‌کند اما امسال به اندازه‌ای وضعیت هلال ماه نو مشخص است كه به احتمال قریب به یقین تنها یك گروه آن هم برای آزمایش رصدی اعزام خواهند شد.
بدین ترتیب احتمال مشاهده ماه در غروب روز ۲۹ شعبان بسیار کم بوده و سه شنبه ۱۸ خردادماه روز نخست ماه مبارك رمضان است و به احتمال قوی ماه رمضان نیز ۲۹ روزه خواهد بود.
از دیدگاه علمی به چه دلیل هلال ماه در ۲۹ ماه شعبان قابل مشاهده نیست و به طور کلی چه ویژگی‌هایی درباره هلال نو باعث رویت یا عدم رویت صحیح با چشم غیرمسلح یا حتی مسلح می‌شود؟
هلال نو باید دارای ویژگیهای خاصی باشد تا به خوبی قابل مشاهده شود؛ به طور کلی هلال را باید موقع غروب خورشید مشاهده كرد که در این زمان ارتفاع ماه نسبت به خورشید باید به اندازه‌ای باشد که پس از غروب خورشید به اصطلاح مكث داشته باشد.
بدین ترتیب هر چه زمان مكث طولانی تر باشد احتمال دیده شدن ماه راحت‌تر است.
همچنین ضخامت هلال ماه از جمله فاكتورهای مهم رویت است بدین معنا كه گاه ضخامت به اندازه‌ای كم است كه به هلال بحرانی معروف می‌شود كه این هلال با چشم غیر مسلح و گاه حتی مسلح نیز قابل رویت نیست.
فاصله ماه تا خورشید تا چه میزان در رویت هلال تأثیر دارد؟
به نكته خوبی اشاره كردید، ببینید در واقع مدار ماه به دور زمین بیضوی است و بدین ترتیب گاه در نزدیك‌ترین (حضیض) و گاه دورترین نقطه به خورشید (اوج) است و بسته به این امر ماه بزرگ‌تر یا كوچك‌تر به نظر می‌رسد كه این امر در رصد هلال‌های حساس بسیار موثر است اما مهم‌ترین فاكتور در این رویت فاصله ماه نسبت به خورشید است.
در واقع در ابتدای ماه‌های قمری كه هلال نو از دیدگاه ناظر زمینی کاملا در راستای خورشید قرار می‌گیرد و بدین ترتیب نور خورشید مانع دیدن ماه به درستی می‌شود كه این امر تا حدود فاصله گرفتن هفت درجه‌ای ماه از خورشید كه حد «دانژن» نامیده می‌شود ادامه دارد و پس از آن ماه قابل رویت است.
بدین ترتیب زمانی كه ماه نو تشكیل مقارنه رخ دهد بدین معنا که ماه كاملا در كنار خورشید قرار می‌گیرد و برای رویت ماه باید ماه آرام آرام از خورشید فاصله بگیرد و در این زمان می‌توان امیدوار به دیدن ماه بود.
این مقارنه ماه با خورشید چه تأثیری در رویت هلال ماه امسال دارد؟
برای یك شنبه ۱۶ خرداد و ۲۹ شعبان عملا از ساعت ۷ صبح ماه در حالت مقارنه با خورشید قرار می‌گیرد و حتی با چشم مسلح نیز به دلیل نور شدید خورشید قابل مشاهده نیست و این وضعیت تا غروب این روز نیز ادامه دارد.
بدین ترتیب در غروب یک شنبه ۲۹ شعبان به دلیل مقارنه ماه با خورشید، هلال ماه نو قابل رویت نیست.
با این وجود گروه‌هایی در این زمان نیز به اصلاح ثبت رکورد می‌کنند و سعی دارند تا در چنین شرایط ناممکن و سختی نیز ماه را مشاهده کنند که این امر نیازمند ابزارهای خاصی برای حذف نور خورشید و تلسکوپ‌های بسیار قوی است که البته باز هم می‌گویم این امر غیرممکن است.
بنابراین ماه شعبان امسال ۳۰ روزه خواهد بود؟
بله، همان طور که بیان شده به دلیل مقارنه ماه و خورشید، رصد در غروب یک شنبه غیرممکن است اما در غروب دوشنبه که ماه به اندازه کافی از خورشید فاصله می‌گیرد و سن ماه زیادتر می‌شود، به راحتی حتی با چشم «غیرمسلح» قابل مشاهده است و بدین ترتیب در صورتی که هوا صاف و بدون غبار و افق روبرو به سمت غرب باز باشد تمام مردم از پشت‌بام منازل نیز به احتمال قوی می‌توانند ماه را در غروب روز دوشنبه ۳۰ شعبان مشاهده کنند.
هلال ماه شوال برای امسال چگونه پیش‌بینی شده است؟
رصد ماه برای حلول ماه شوال و اعلام عید فطر نیز به احتمال قوی کار سختی نخواهد بود چراکه در این زمان مطابق نرم‌افزارهای نجومی هلال ماه نو به اندازه کافی از خورشید فاصله دارد و به راحتی قابل مشاهده است.
بدین ترتیب بر اساس احتمالات قوی ۱۵ تیر مطابق با ۲۹ ماه رمضان هلال ماه شوال قابل مشاهده خواهد بود.
در نیمه شعبان امسال شایعاتی درباره اشتباه اعلام شدن روز نخست این ماه ایجاد شد که در اعلام ماه رمضان نیز موثر است، آیا اصولا چنین امری صحیح است؟
نه، این شایعه درستی نبود و روز اول ماه کاملا درست اعلام شده بود چراکه اکنون نرم‌افزارهای نجومی به اندازه ای پیشرفت کرده است که احتمال خطاهای هلال ماه نسبت به سال‌های گذشته که برخی مباحثی چنین مطرح می‌شد بسیار کم است مگر اینکه هلال بسیار خاص و بحرانی باشد.
امروز دیگر همگی تلسکوپ‌های مورد استفاده هوشمند هستند و با اتصال به یک لپ تاپ و کلیک روی ماه تلسکوپ روی ماه زوم می‌شود و بدین ترتیب خطاهای گذشته بسیار کاهش یافته است.
اگر بیان نکته‌ای در ارتباط با رصد ماه را لازم می‌دانید بفرمایید.
باید به این نکته توجه کنیم که گرچه امروزه رویت ماه با چشم مسلح نیز از اهمیت زیادی برخوردار است اما رصد ماه با چشم غیرمسلح یک حرکت اجتماعی زیبا که تمام مسلمانان و عموم مردم در آن مشارکت دارند.
در شرایط رصد ماه با چشم غیرمسلح، ماه باید به اندازه‌ای از شفافیت رسیده باشد که با چشم معمولی قابل مشاهده باشد؛ رویت ماه با چشم غیرمسلح دارای آدابی است و ما حتی ادعیه بسیاری برای رویت هلال ماه داریم و بر این اساس باید توجه کنیم که رویت هلال ماه با چشم غیرمسلح نیز از اهمیت اجتماعی ویژه‌ای برخوردار است.
خبرگزاری مهر