اگر نگاهی به مجموعه آداب و رسوم شهر قم بیندازید متوجه می‌شوید بخش زیادی از این آداب و رسوم به ایام محرم و صفر و مراسم مذهبی مردم قم مربوط می‌شود.
به گزارش تابناک قم، از جمله آیین‌های عاشورایی شهر قم و شهرهای اطرافش را می‌توان از غنی‌ترین آیین‌ها دانست. غنای این آیین‌ها و خطر فراموشی که در کمین آن‌هاست موجب شد بنیاد قم‌پژوهی جلسه‌ای را به تبیین این موضوع اختصاص دهد. در این جلسه «عبدالله باقری» از آیین‌های مردم روستای دولت‌آباد، در 50 کیلومتری قم، گفت و رسومی که در نخل‌گردانی در این روستای کوچک هنوز وجود دارد.
«مصطفی جعفرزاده» فرهنگی بازنشسته و فرهنگیار واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما که از اهالی قدیمی روستای دستگرد است، هم در این جلسه به رسوم مردم این روستا در ایام محرم و به ویژه تاسوعا و عاشورا اشاره کرد.
آن طور که او گفت: نام دستگرد از نظر مردم روستا مفاهیم مختلفی دارد. از جمله چیزی که با دست ساخته شود. وجه تسمیه دیگر هم می‌تواند شکستن گردو با دست باشد.
جعفرزاده اما معتقد است این نام‌گذاری به زمان ساسانیان باز می‌گردد که هر جا آب و زمین حاصل‌خیز یا یک قصر وجود داشت به نام دستگرد، که عربی آن دستجرد است، خوانده می‌شده.
این روستا اکنون هم به دلیل حاصل‌خیزی و باغ‌های گردویی که دارد زنده است و با آب و هوایش توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند. با این حال بعید است گردشگرانی که به این روستا می‌روند از قدمت و تاریخش اطلاعی داشته باشند.
آیین نخل‌گردانی
این فرهنگی بازنشسته به تحولات فرهنگی سال‌های اخیر در روستای دستگرد اشاره کرد و اینکه با فوت شدن آخرین پیرغلام‌ها در این روستا بسیاری از رسم‌ها فراموش شد یا دیگر اجرا نمی‌شود.
از جمله رسم‌های فراموش‌شده این روستا تکیه‌بندان ایام محرم است که پیر غلام امام حسین(ع) روز پیش از محرم به در خانه‌های روستا می‌رفت و پرده و فرش‌ها را برای آماده كردن تکیه می‌گرفت و مردم تمایل داشتند فرش‌هایشان این گونه تبرک شود.
نخل‌بندانی رسم دیگر مردم این روستاست که در روز هفتم ماه محرم انجام می‌شود. یک نخل چوبی با پارچه‌های مشکی و سبز تزئین و آشی هم پای این نخل پخته می‌شود. نخل این روستا از سال 72 روی زمین مانده و از همان موقع هم دیگر آش نذری پخته نشده است.
تکیه قدیمی روستای دستگرد 4 صفه داشته که اطراف آن سکوهایی برای نشستن بانوان تعبیه شده بود و در ایام محرم طی یک رسم طاق‌بندان، این صفه‌ها با ظروف ارزشمند یا چراغ‌هایی تزئین می‌شدند. این تکیه امروز دیگر مانند گذشته وجود ندارد و حالت مسجدی نشستن مردم روبه‌روی یک منبر، امروز در روستا جا افتاده است.
مراسم نخل‌برداری، که برخی به آن تعزیه هم می‌گویند، از گذشته‌های بسیار دور در این روستا انجام می‌شده است. مراسم نخل‌برداری این روزها هم با مشارکت مردم روستای تیره برگزار می‌شود. به گفته او صبح عاشورا که می‌شود 12 نفر 12 پایه نخل را به شانه‌هایشان می‌بندند تا بتوانند وزن چند صد کیلویی آن را حمل کنند. این مراسم شاید تنها آیین عاشورایی باشد که در این سال‌ها در این روستا حفظ شده و البته جعفرزاده می‌گوید پیرغلامانی که الآن وجود دارند اگر تا چند سال دیگر وفات کنند، معلوم نیست کسی بماند که این آیین را حفظ كند.
کله‌قند؛ هدیه تازه‌دامادها به نخل
این آیین با مشارکت مردم روستای تیره صورت می‌گیرد و با بردن نخل به کوه تپه سفید در نزدیکی روستا، مراسم عزاداری انجام می‌شود. قبل از ورود نخل به تکیه پس از مراسم، تازه دامادها کله قندهایی به نخل هدیه می‌دهند که در گذشته انعام پیرغلامان بود و امروز برای مراسم‌ها استفاده شده و بخشی از آن به مردم روستای تیره هدیه داده می‌شود.
آیین‌های عاشورایی شهر قم هم از جمله مواردی بود که در این جلسه مطرح شد. ابوالفضل قیامی، یکی از قم‌پژوهان که این روزها برنامه قم‌گردی را هدایت می‌کند، درباره این آیین‌ها صحبت کرد.
وی از لزوم محتوا بخشی به آیین‌های محرمی در شهر قم سخن گفت و از اینکه شهرهای دیگر در این عرصه از قم جلوتر هستند.
قیامی به آیین‌های شهرهایی مانند یزد و زنجان اشاره کرد و افزود: این شهرها در سال‌های اخیر توانسته‌اند قدم‌های خوبی در مسیر محتوایی کردن رسوم عزداری بردارند اما رسوم عزاداری در قم همچنان پرهیاهو و پر از صدای طبل و سنج و شعارهای یک کلمه‌ای است؛ اما آن گونه که باید با محتوا و پیام همراه نیست. این قم‌پژوه به لزوم طراحی شعارهایی مفهومی که هماهنگ با هدف امام حسین(ع) باشد اشاره کرد و گفت: با این حال برخی آسیب‌ها مانند بی‌نظمی‌ها و درگیری‌های هیأت‌ها در روز عاشورا برطرف شده است.
روز عاشورا که می‌آید دسته‌های سینه‌زن، زنجیرزن و شورزن از مساجد و تکایای مختلف راه می‌افتند. عده‌ای در سه‌راه بازار به هم می‌رسند و عده‌ای در صحن جوادالائمه(ع).
قیامی می‌گوید؛ در گذشته این دسته‌ها به خانه علمایی مانند آیت‌الله العظمی گلپایگانی و آیت‌الله العظمی مرعشی‌نجفی می‌رفتند و قدیم‌ترها هم به خانه تولیت می‌رفتند.
از جمله سنت‌های عزاداری قم که میراث عرب‌ها برای قمی‌هاست «طویریج» است که روز عاشورا در کربلا هم اجرا می‌شود. این دسته از رسم مردم روستای طویریج، که دوان دوان به یاری امام حسین(ع) در روز عاشورا آمدند اما دیر رسیدند، الهام گرفته است. بیرق‌گردانی، علم‌گردانی، طوق‌گردانی، طبل و سنج زدن، گل‌مالی کردن سر و صورت و... از دیگر رسوم قمی‌هاست. سنت‌هایی که باید با جزئیات ثبت و ضبط شود تا برای آیندگان باقی بماند و البته در جایی که لازم است باید پیرایش شود تا آفات از آن دور باشد.
منبع: همشهری
