روزنامه 19 دی در شماره روز دوشنبه مطلبی با عنوان قهوه خانه های قدیم قم را به قلم سید محسن محسنی منتشر کرد.
به گزارش تابناک قم، در این مطلب می خوانیم: یکی از شاخصه های شهرهای ایرانی از دوران صفویه به بعد وجود قهوه خانه‌ها است. این مکان ها گویا به تقلید از کشور عثمانی به ایران راه یافت. قهوه خانه ها اماکنی عمومی برای گذران وقت، دور هم بودن، انجام معاملات روزمره، خبرگیری از اتفاقات روز، تفریح، پاتوق، رفع خستگی، صرف نوشیدنی و غذا به قیمت مناسب و … بود.
در تذکره نصرآبادی از تذکره های معروف صفوی از این قهوه خانه ها یاد شده است. پاره ای از این مکان ها پاتوق عده ای خاص همچون هنرمندان، کبوتربازان، عتیقه فروشان، انگشتر بازان، کتاب بازان، گوسفنداران و کشاورزان و … بود. این شاخصه به صورت سنتی و به سبک قدیم تا این اواخر در شهرهای ایرانی وجود داشت. با قهوه خانه های فعلی که به نام سنتی بر پا است اشتباه نشود.
با توجه به این موضوع، تدوین تاریخ شهرسازی ایرانی در قرون اخیر بدون توجه به این مکان‌های عمومی ناتمام است. قم نیز که شهری زیارتی محسوب می گردد دارای تعدادی قهوه خانه بود. در رسایل قاجاری تعداد آنها را با عنوان قهوه خانه پنج باب ذکر کرده است.( تاریخ دارالایمان قم، ص62) در «کتابچه تفصیل احوالات دارالایمان قم»، چایی فروشی پنج باب درج شده است.( ص92) علت آن بوده که دراین مکان ها ابتدا قهوه عرضه می شد(به خصوص در دوران صفوی) و سپس تبدیل به چایی گردید(در دوران قاجار). اما نام قهوه خانه بر این اماکن باقی ماند. این نام در تلفظ قمی به صورت قف خونه/gaf-xune تداول دارد.
قهوه خانه ها سه وعده غذای روزانه را به صورت صبحانه (نان و پنیر و کره و بیشتر نیمرو و تخم مرغ آب پز) و ناهار و شام به صورت دیزی آب گوشت که در قم دیزه/dize تلفظ می شود، به مردم عرضه می کردند. گفتنی است که بار گذاشتن مواد دیزه اندازه و آداب خاص داشت تا به اصطلاح آبگوشت «جا بیفتد» و خوش طعم گردد.
به همین دلیل گفته شده «آب گوشت پُرجوش بهتر از آبگوشت پُرگوشت». نگارنده طرز تهیه آن را از حاج غلامحسین دلشاد معروف به دایی قهوه چی پرسیده که متاسفانه در یادداشت های خود پیدا نیافتم. چایی و قلیون( البته نه با توتون های عطری و شیمیایی فعلی، بلکه با توتون وطنی به اسم توتون احمد - محمود) نیز تمام وقت داده می‌شد. دراویش و نقالان شاهنامه نیز جزو عناصر این مجموعه ها بودند.
تعدادی قهوه خانه تزیینی هم بودند. به این صورت که فضای داخلی را با نقاشی های ایرانی (نقش اسطوره‌ها و افسانه‌ها و جنگ‌های ایران و توران) و جز آن که موسوم به نقاشی قهوه خانه ای شد، و اسبابی همچون کشکول و شمایل و تبرزین و تسبیح( در قمی تسبه/tasbe) و انگشتری و ... می آراستند. لیکن قم گویا قهوه خانه تزیینی به معنای واقعی نداشته است. در یادداشت بعد به تعدادی از قهوه خانه های قم در یک صد سال اخیر اشاره خواهد شد.
