فقر مالی و فقر فرهنگی و علمی خانواده‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل کار کودکان است. نابه‌سامانی خانواده‌ها و خانواده‌هایی که از هم گسیخته هستند هم عواملی برای ورود یك كودك به دنیای كار است.
به گزارش تابناک قم، کار کودک سال‌هاست که در سطح بین المللی و جهانی مطرح شده و قواعد و الزام‌های خاصی در برابر آن تعریف شده است. از منظر قانونی نیز برای این آسیب الزام‌هایی تعریف شده و بر اساس تعریف قانون، کار کودک رویه و پدیده‌ای است که به صورت تمام وقت و پاره وقت کودکان را با اجرت یا بی‌اجرت مشغول به خود کرده و کرامت، استعداد و کودکی آنها را سلب می‌کند. از این امر می‌توان نتیجه گرفت که هر فعالیتی برای کودکان مضر و ممنوع نیست. کار و فعالیتی برای کودک ممنوع است که برای کرامت، استعداد و کودکی کودک مضر بوده و مغایر با رشد کودک در جنبه‌های روانی و اجتماعی و جسمی او باشد و سبب محرومیت کودک از آموزش و تحصیل شود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی، موضوع کار کودک را یکی از مشکلات و چالش‌های جامعه کنونی دانست.
به اعتقاد دکتر «سیدعلی کاظمی»کار کودک یک معضل و کجروی مورد پذیرش از طرف جامعه ماست، اتفاقی که همه ما پذیرفته‌ایم و جلو چشم ما صورت می‌گیرد و معمولا واکنش خاصی هم در مقابل آن انجام نمی‌دهیم.
دومینوی فقر تا کار کودک
کاظمی تعدادی از دلایل وقوع کار کودک را برشمرد و افزود: فقر مالی و فقر فرهنگی و علمی خانواده‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل کار کودکان است. نابه‌سامانی خانواده‌ها و خانواده‌هایی که از هم گسیخته هستند هم عواملی برای ورود یك كودك به دنیای كار است.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی اضافه كرد: خانواده‌هایی که گسترده هستند و کودکان زیادی دارند یا خانواده‌هایی که خشونت دارند، مهاجرت، آوارگی و حوادث غیرمترقبه، نابرابری‌های اجتماعی از جمله حاشیه نشینی، توزیع نامناسب ثروت، مشکلات آموزشی و بهره مندنبودن از آموزش مناسب هم از دیگر عوامل برای ورود یک کودک به دنیای کار است.
وی ناکارآمدی ساختارهای اجتماعی را هم یکی دیگر از عوامل برشمرد و تأکید کرد: نظارت‌های ما ضعیف است و نظارت‌های انجام شده به نتیجه نمی‌رسد.
این حقوقدان با انتقاد از برخوردهای نامناسب با کودکان کار، اظهار کرد: طرحی که در یک شب همه کودکان کار را از سطح شهر جمع آوری کند، نتیجه نخواهد داد.
بررسی کار کودکان امری است که باید با دقت و ظرافت خاصی انجام شود و کودک با مداخله مثبت دوباره به مدار آموزش برگردد.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی تأکید کرد: سازمان بین‌المللی کار اسنادی از شرایط کار صادر کرده است که تا حدی مرتبط با کار کودکان است. کار کودک کاری تعریف می‌شود که از لحاظ اجتماعی، روانی، جسمی و اخلاقی به کودک آسیب برساند. سازمان جهانی رشد 3 حیطه رشد روانی جسمی و اجتماعی را در نظر گرفته است که اگر این 3 حیطه در اثر کاری آسیب ببیند این کار می‌تواند کار کودک باشد.
وی ادامه داد: کاری که از 3 حیطه برای روش‌های مختلف مزاحم تحصیل کودکان باشد از جمله محروم شدن از حضور در مدرسه، دوم اجبار از ترک تحصیل و سوم این‌که مدرسه را ضمن یک کار سنگین و طولانی ادامه بدهد، کار کودک محسوب می‌شود.
الزام دولت‌ها به حمایت از کودکان
کاظمی با اشاره به اسناد سازمان بین المللی در مورد کار اظهار کرد: دولت ایران در سال 1383 به این مصوبه پیوست که در زمینه بدترین اشکال کار کودک است.
در این مصوبه به سازمان بین المللی کار تکلیف شده که با اشکال مختلف بردگی یا شیوه‌های مشابه بردگی، فروش و قاچاق کودکان، استخدام به زور کودکان برای درگیری مسلحانه یا بکارگیری آنها برای نمایش‌های قبیح، استفاده از یک کودک برای فعالیت‌های غیرقانونی به ویژه تولید و توزیع مواد مخدر به صورت جدی برخورد کند.
به گفته این استاد دانشگاه، کنوانسیون حقوق کودک مهم‌ترین سند حقوقی حمایت از کودکان است و دولت ما در سال 1372 به عنوان نخستین سند حقوق بشری به آن پیوست که در ماده 32 آن از بهره کشی صحبت شده و 2 تکلیف عمده برای دولت‌ها گذاشته است. بر اساس این قانون دولت‌های عضو باید با هر اقدامی که در زمینه بهره کشی از کودک بوده و در رشد آموزشی و جسمی و اجتماعی وی خللی ایجاد کند مقابله کنند و از کودک در برابر بهره کشی اقتصادی و هرکاری که به سلامتی و رشد روحی و اخلاقی پیشرفت اجتماعی او آسیب وارد کند حمایت کنند و از سوی دیگر باید مقدمات اجرایی شدن این قانون توسط دولت‌های عضو فراهم شود، به این صورت که حداقل سن کار باید مشخص باشد، مقررات مناسب از نظر ساعت‌ها و شرایط اشتغال و مجازات‌ها تعیین شده و ضمانت‌های اجرایی برای رعایت ماده 32 حقوق کودک مورد توجه قرار بگیرد.
کودکان خیابان یا کودکان در خیابان
کاظمی با ارائه تعریفی از مفهوم کودک کار، افزود: 2 مفهوم متفاوت «کودکان در خیابان» یا «کودکان خیابان» وجود دارد. کودکان در خیابان خانواده دارند و می‌توانند با خانواده در تماس باشند، اما کودکان خیابان از خانواده بریده شده‌اند و به شیوه‌های کارتن خوابی و خرابه خوابی ادامه حیات می‌دهند که معمولاً هم به بزهکاری کشیده می‌شوند. نمونه‌ای دیگر کودکان شاغل در شغل‌های خانگی است که در کارهای تولیدی و اقتصادی خانواده مشغول به کارند و در نهایت کودکانی که قربانی سوء‌استفاده و بهره‌کشی هستند.به گفته این حقوقدان از سال 2000 تا 2008، 30 میلیون نفر از تعداد کودکان کار کم شده‌اند اما 215 میلیون کودک کار هنوز در دنیا وجود دارد.
وی افزود: آمارها در کشور ما در این زمینه جامع و دقیق نیست و اطلاع نداریم که امروز تعداد کودکان کار بیشتر یا کمتر شده‌اند.
کاظمی با بیان این‌که در نظام حقوقی کار حداقل سن 15 سال عنوان شده است و کار در 15 تا 18 سال برای کارگران و کارآموزان کودک بنا به شرایطی مجاز است، گفت: برای کارهای سخت و زیان‌آور هم سن حداقل 18 سال در نظر گرفته شده و در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان هم آمده است و کسی که این شرایط را رعایت نکند مجازات می‌شود، اما در هیچ جایی آورده نشده که غرامت به کارگیری این کودک به خودش بازگردد.
هر چه که هست به نظر می‌رسد تا تک تک مردم جامعه جایگاه خود را از این رهگذر تغییر نداده و برای کاهش بی‌اعتمادی مطلقی که این کودکان در آن دست و پا می‌زنند گام برندارند، همه قانون‌ها و دستورالعمل ناکارآمد خواهند بود.
منبع: همشهری
