در جلسه بنیاد قم‌پژوهی مطرح شد؛
یک کارشناس معماری سنتی در قم گفت: ساخت و سازهای جدید در مسجد مقدس جمکران تمام اصول معماری ایرانی و اسلامی را زیر سئوال برده است.
به گزارش تابناک قم، فضایی با مقرنس‌های زیبا که پذیرنده نگاه‌ها و قدم‌ها است و سه پله‌ای که فرد را متوجه وارد شدن به عوالمی قدسی می‌کند... پس از آن فضای نیمه شفاف هشتی کم کم تمایلات مادی را خاموش می‌کند و عبور از راهرویی پیچ در پیچ ذهن را آماده پذیرش آیات الهی می‌سازد.
قدم به شبستان مسجد که بگذاری همین کالبد و خشت و گل رهایت کرده از هر آنچه که مربوط به عالم ماده است و آماده می‌شوی تا با خدایت زیر سقفی گنبدی که هزار نقش زیبایش تو را یاد بهشت می‌اندازد، به گفت‌وگو بنشینی...
این توصیف مهدی شکوری، کارشناس ارشد معماری و فعال در عرصه معماری سنتی از کالبد مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان است. کالبدی که به دست معماران مسلمان ایرانی ساخته شده و روح هر بیننده‌ای را به پرواز در می‌آورد.
این کارشناس معماری که در جلسه شامگاه سه‌شنبه در بنیاد قم‌پژوهی صحبت می‌کرد، حسرت‌های بسیاری درباره ساخت و سازهای جدید در اماکن مقدس شهر قم را بیدار کرد. حسرت‌هایی از جنس از دست دادن میراث گذشته و رسیدن به روزگاری که در تاریخ معماری ایران و اسلام چندان افتخاری به جا نگذاشته است.
شکوری که در جمع اعضای بنیاد قم‌پژوهی و جمعی از دانشجویان و علاقمندان معماری ایرانی صحبت می‌کرد، ابتدا اصول معماری ایرانی و اسلامی از زبان مرحوم پیرنیا را مطرح ساخت.
به گفته وی، درون‌گرایی یکی از اصول معماری ایرانی و اسلامی است که به دلیل حجب و حیای مردم ایران در خانه‌ها و ساختمان‌ها متبلور می‌شد.
اهمیت حریم خصوصی در خانه‌های ایرانی
مردم ما در گذشته برای حریم خصوصی ارزش فوق‌العاده‌ای قائل بودند به گونه‌ای که در خانه‌های ایرانی در گذشته نمی‌شد بلافاصله از اتاق وارد خیابان شد. فرد برای ورود به خانه باید از یک هشتی عبور می‌کرد و بعد به حیاط می‌رسید و پس از آن بیرونی و اندرونی وجود داشت.
این معمار سنتی قم پرهیز از بیهودگی را اصل دیگر معماری ایرانی اسلامی دانست و گفت: در معماری گذشته ما هیچ چیز بیهوده‌ای وجود ندارد. مثلاً اگر درب‌ها در آن زمان گره‌بندی درودگری و شیشه‌های رنگی داشت، گره بندی موجب استحکام درب چوبی می‌شد و شیشه‌های رنگی حشرات را دور می‌کرد.
وی با اشاره به اینکه مردم‌واری اصل دیگر معماری اسلامی است که موجب می‌شود ساختمان‌ها تناسب زیبایی با بدن انسان و نیازهای او داشته باشند افزود: در معماری خانه‌های ایرانی فضاها به گونه‌ای طراحی می‌شد که مناسب استفاده انسان بوده و با هزینه اندک گرم و سرد شود.
به گفته شکوری، اصل دیگر خودبسندگی است که موجب می‌شود از مصالح هر منطقه برای ساخت خانه‌ها در آن منطقه استفاده شود.
وی معتقد است معماری ایرانی بسیار اقلیم‌گرا بود و با استفاده از ظرفیت‌های بومی شکل می‌گرفت و با ابزار ساده به ظرایف و زیبایی‌های بسیار می‌رسید.
این کارشناس معماری افزود: یکی از اصول معماری ایرانی که امروز کم‌رنگ شده مسئله تناسب‌ها است که در تمام نقوش به شکل‌های مختلف دیده می‌شود.
وی ادامه داد: مسئله دیگر در شهرسازی گذشته ما تناسبی است که بین خانه‌ها و نماها وجود دارد و امروز در شهرها این تناسب از بین رفته اما در کشوری مانند ایتالیا در شهر فلورانس هنوز توانسته‌اند این تناسب میان بافت را حفظ کنند و هیچ بنایی بلندتر از بنای کلیسای مرکزی ساخته نمی‌شود.
شاهکارهای معماری در قم
شکوری به برخی بناهای شاخص قم اشاره کرد و گفت: تیمچه بازار قم یکی از بناهای فاخر شهر است که بهترین یزدی‌بندی‌های ایران را دارد و کمتر به مردم معرفی شده است. این بنا امروز نیاز به مرمت دارد و درب‌های اصیلی که در آن به کار رفته باید برای تمام حجره‌ها به‌کارگیری شود.
به گفته وی، تیمچه فرش قم یکی از کم‌ایرادترین بناهای کشور است که بسیار قرص و محکم توسط استاد حسن معمار قمی ساخته شده است.
این کارشناس معماری اظهار داشت: ایوان اتابکی حرم مطهر بنای دیگری است که زیباترین مقرنس‌های ایرانی را داشته و آن هم یک کار بدون ایراد است که توسط استاد محمدیان ساخته و توسط استاد گلیار مرمت شده است.
وی افزود: مقرنس‌های این ایوان شاه‌گره‌هایی که در هیچ بنایی در کل کشور نمی‌توان نظیر آن را پیدا کرد.
شکوری با اشاره به اینکه مسجد اعظم ساخته دست استاد لرزاده یکی از بهترین مساجد معاصر ایران است گفت: گره‌هایی که گنبد این مسجد دارد منحصر به فرد است و به صورت دست گردان ساخته شده که شاهکاری در شهر قم محسوب می‌شود.
به عقیده وی، مدرسه معصومیه ساخته استاد محمد گلیار از بناهای معاصر و یکی از بهترین بناهایی است که در قم وجود دارد.
وی با اشاره به اشتباهات معماران، کارفرمایان و شهرسازها در دوران معاصر گفت: امروز کارهایی در شهر قم دیده می‌شود که هیچ ارتباطی با فرهنگ ایرانی و معماری ما ندارد. منوریل قم یک فاجعه در عرصه سیما و منظر و شهرسازی محسوب می‌شود که دید را در برخی خیابان‌ها نسبت به حرم مطهر مسدود کرده است و ایستگاه‌ها بسیار بدشکل ساخته شده‌اند.
این کارشناس معماری معتقد است یکی از بدترین بناهایی که در سال‌های اخیر ساخته شده بنای مسجد جمکران است که الگوی معماری وهابی دارد.
وی معماری مسجد جمکران را کاری بی‌کیفیت توصیف کرد که همین الآن هم برخی تزئینات آن در حال ریزش است.
شکوری گفت: یک قوس دسته سبدی جلوی دید گنبد مسجد را گرفته و تزئینات با کمترین فکر و اندیشه ساخته شده تا کاری بی‌ریشه و بی‌هویت ساخته شود.
وی با اشاره به استفاده از درب‌های گاراژی در مسجد جمکران اظهار داشت: تمام اصول معماری ایرانی اسلامی در این بنا زیر سئوال رفته است.
۱۷ اصل معماری ایرانی اسلامی
سید مجید فارغیان قمی، مشاور مدیرکل راه و شهرسازی هم در این جلسه با اشاره به پنج اصل معماری ایرانی اسلامی از زبان استاد پیرنیا گفت: امروز این اصول به ۱۷ اصل رسیده که محدود به زمان و مکان هم نیست و برتری فضای تهی بر فضای توده یکی از آن‌هاست.
حسین سروش، معمار برجسته قمی هم در این جلسه عدم اسراف و القای آرامش را از ویژگی‌های معماری ایرانی اسلامی دانست و گفت: اگر قرار باشد شهری در کشور خاستگاه معماری ایرانی اسلامی باشد، قم ظرفیت این جایگاه را دارد چرا که مبانی این موضوع در قم ساخته می‌شود.
سید محسن محسنی، یکی از قم‌پژوهان هم در این جلسه با اشاره به تضاد میان توسعه و حفظ میراث تاریخی ابراز داشت: باید دید کشورهای دیگر چطور بین حراست از میراث فرهنگی و توسعه شهرها ارتباطی برقرار کرده‌اند و از این تجربیات باید در توسعه شهر قم استفاده کرد.
وی با اشاره به مشکلاتی که مهاجرپذیری در شهر قم به وجود آورده است گفت: دخالت دولت و نهادهای عمومی در این موضوع بسیار روشن است.
در انتهای جلسه هم دانشجویان و علاقمندان معماری مسائلی را مطرح کردند و انتقاد جدی به عدم استفاده از نیروی جوان و پر انگیزه و فراموشی اصولی که می‌تواند معماری و شهرسازی را از قهقرای کنونی نجات دهد، از جمله مسائلی بود که مطرح شد.
منبع: مهر
