فرونشست زمین در ورامین و پاکدشت به 2 متر رسید .
از 600 دشت کشور، 297 دشت خشک شده است و میزان فرونشست زمین - که علت اصلی آن برداشت بی رویه از سفره آب های زیرزمینی است - 90برابر وضعیت بحرانی در اروپاست.
این آمار تکان دهنده ای است که در کنار کاهش چشمگیر میزان بارش ها در کشور زنگ خطری جدی را برای اقتصاد ایران به صدا درآورده است. چراکه علاوه بر خسارات خشکسالی و کم آبی فرونشست زمین به عنوان یکی از پیامدهای ثانویه خشکسالی، وارد آوردن خسارت به تأسیسات زیربنایی و زمین های کشاورزی است.
بنابرگزارش های رسمی، ایران بیش از سه برابر ظرفیت مجاز در حال برداشت از زمین و در نتیجه تهی کردن سرمایه طبیعی کشور است و اگر روند فعلی ادامه یابد، روند بیابانی شدن ایران نیز تشدید خواهد شد. براساس استانداردهای بین المللی اگر کشوری 20 درصد از آب های تجدیدپذیر خود را استفاده کند در شرایط ایمن است و اگر این میزان به 40 درصد برسد در مرز خطر قرار دارد. این درحالی است که ایران در شرایط فعلی از 85 درصد منابع آب تجدیدپذیر استفاده می کند.
میزان اضافه برداشت آب از سفره های زیرزمینی در سال 92 حدود 11 میلیارد مترمکعب اعلام شده است که این اضافه برداشت در بسیاری از مناطق منجر به فرونشست زمین شده و در حال حاضر 297 دشت از 600 دشت ایران را خشک کرده است. هم اکنون پدیده فرونشست زمین در مناطق حاشیه ای تهران 90 برابر حد بحران اتحادیه اروپا است.در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه چهار میلیمتر خاک کمیته بحران تشکیل می شود اما در جنوب تهران در دشت معین آباد ورامین سالانه 36 سانتیمتر پدیده فرونشست زمین رخ می دهد. براساس گزارشات رسمی، سالانه دو متر از سطح آب های زیرزمینی 60دشت اصلی در مرکز ایران افت می کند.
11 برنامه برای جلوگیری از فرونشست
درحال حاضر دشت های 9 گانه استان تهران در وضعیتی به سر می برند که اگر هر چه سریعتر میزان برداشت از آنها کنترل نشود بزودی با مرگ آبخوان دشت ها روبه رو خواهیم شد.برآوردها نشان می دهد که در میان این دشت ها وضعیت دو دشت ورامین – پاکدشت و تهران – کرج - شهریار به دلیل فرونشست های شدید به نسبت بدتر از بقیه دشت هاست.
در بازدیدی که با حضور مسئولان شرکت آب منطقه ای تهران به همراه خبرنگاران از دشت ورامین - پاکدشت انجام شد، به وضوح میزان نگران کننده فرونشست زمین در این دشت مشهود بود به طوری که میزان فرونشست در این دشت که متوسط سالانه آن 16سانتیمتر است در مجموع به 2 متر رسیده است که در برخی از نقاط شکاف آن به 30 متر هم می رسد. براساس بررسی های سازمان زمین شناسی این اتفاق تأیید کننده مرگ آبخوان دشت هاست.
مرگ آبخوان این دشت ها به سبب فرونشست تهدیدی جدی برای تأسیسات شهری، روستایی و کشاورزی و همچنین زیربناهای حمل و نقل منطقه است. به طوری که اکثر این فرونشست ها نزدیک راه های اصلی کشور نظیر راه آهن تهران - مشهد و بزرگراه حرم تا حرم است که این شکاف ها به زیر راه آهن نیز رسیده است. همچنین تأسیسات ساختمانی دو دشت پاکدشت و ورامین و زمین های اطراف آن نیز بشدت درخطر هستند که علت اصلی آن برداشت بی رویه از آب بوده است.
با ادامه برداشت بی رویه از این دشت های ممنوعه بزودی با مخاطراتی روبه رو خواهیم بود که جبران ناپذیر است.
در این خصوص خسرو ارتقایی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران درگفت و گو با خبرنگار ایران با بیان اینکه اکنون دیگر برای تأمین آب شرب ساکنان منطقه از این چاه ها با مشکل مواجه هستیم گفت: برای عبور از این بحران دیگر راهی جز مدیریت مصرف وجود ندارد.به گفته وی از دیرباز دشت ورامین و پاکدشت یکی از قطب های کشاورزی استان بوده ولی اکنون سفره های زیرزمینی آن رمق تأمین نیازهای مردم را ندارد و اگر هر چه زودتر با برداشت های بی حد و مرز منطقه مقابله نشود نه تنها با مرگ آبخوان مواجه خواهیم بود بلکه جان و مال مردم و تأسیسات منطقه به خطر می افتد.
وی افزود: فرونشست های دشت ورامین - پاکدشت شرایطی را رقم زده است که آبخوان های دشت درحال پرشدن با خاک های رسی منطقه است و حتی اگر سال پرآبی را در آینده تجربه کنیم دیگر امکان ذخیره آن وجود ندارد. ارتقایی با بیان اینکه اکنون دغدغه ما از دست دادن سفره های زیرزمینی شده است، افزود: سالانه بالغ بر 615 میلیون متر مکعب کسری در مخازن آب زیرزمینی تهران داریم که این میزان سه برابر ذخایر آبی سد امیرکبیر است.
وی تصریح کرد: در این خصوص باید هر چه سریعتر برنامه تعادل بخشی را در دستور کار قرار می دادیم که در پانزدهمین جلسه شورای عالی آب 11 برنامه برای جلوگیری از فرونشست و تعادل بخشی منابع آبی به تصویب رسید که ازهم اکنون اجرای آنها آغاز شده است. وی با بیان اینکه این دشت به عنوان یک دشت کلیدی سالانه با 3/1 متر افت سطح سفره های زیرزمینی مواجه است اظهار کرد: 11 برنامه تصویب شده طی 4 سال اجرایی خواهد شد.
2 هزار حلقه چاه غیرمجاز مسدود می شود
مدیرعامل آب منطقه ای تهران با تشریح برخی از مواد 11 برنامه تصویب شده در شورای عالی آب برای مقابله با فرونشست زمین گفت: با اجرای 11 راهکار تصویب شده 150 میلیون متر مکعب از برداشت سفره های زیرزمینی را کاهش می دهیم که اگر اتفاق بیفتد به نقطه سربه سر می رسیم.
ارتقایی یادآورشد: یکی از راهکارهای مهم در این زمینه نصب هزار کنتور هوشمند در چاه های آب مجاز منطقه است. علاوه براین قرار است 2 هزار حلقه چاه غیرمجازی که در این منطقه حفرشده مسدود شود. این در حالی است که از طریق این چاه های غیرمجازسالانه 370 میلیون متر مکعب آب برداشت می شود. اگر جلوی چاه های غیرمجاز گرفته شود سالانه 15 تا 20 میلیون متر مکعب صرفه جویی می شود. یک چهارم چاه های غیرمجازدر این دشت است.
وی در ادامه با اشاره به سایر برنامه های کلیدی در این بخش افزود: در کنار این برنامه ها 50 میلیون متر مکعب از طریق هدایت آب باران و سیلاب به این دشت تغذیه مصنوعی صورت می گیرد.
تشدید فرونشست زمین در دشت های ایران
در نتیجه یک دهه خشکسالی، کشاورزان و مردم برای تأمین آب به آب زیرزمینی روی آورده اند اما وضعیت مخازن آب زیرزمینی بسیار شکننده است. طبق بررسی های انجام شده در سال 85 نرخ فرونشست سالانه در دشت تهران بالغ بر 17 سانتی متر، در دشت ساوجبلاغ 22 سانتی متر، در دشت مشهد 25 سانتی متر و در دشت رفسنجان 30 سانتی متر بوده که طبق مطالعات جدید در دشت تهران، نرخ فرونشست سالانه حدود 36 سانتی متر (یک میلی متر در روز) افزایش یافته که از شهر مکزیکوسیتی نیز که با 32 سانتی متر در سال رکورددار بیشترین میزان فرونشست در دنیا بوده، فرا تر رفته است.آمارها نشان می دهد که بیش از 100 هزار حلقه چاه غیرمجاز با برداشت سالانه 5 میلیارد متر مکعب آب در دشت های ایران وجود دارد.
منبع: ايرنا
