تالاب مره که با ساخت اتوبان قم - گرمسار در معرض دید عموم قرار گرفت، یکی از بهترین میزبانان برای پرندگان مهاجر است. در کنار آن اما تالاب بهشت معصومه(ع) با وضعیت دائمی و حوضچه‌هایی که گاهی آب و نمک و نفت در آن‌ها مخلوط شده، یکی دیگر از مقاصد پرندگان مهاجر هستند.
به گزارش تابناک قم، این روزها که پاییز برگ‌ریزان خود را آغاز و در هر کوی و برزنی سفره‌ای رنگارنگ پهن کرده است، همه منتظرند پرندگان مهاجر با بال‌های خسته‌‌شان از سیبری و مناطق سردسیری به مرکز ایران برسند و با دیدن نقاط آبی‌رنگ در دل کویر، چند روزی برای استراحت در تالاب‌های استان قم فرود بیایند.
تالاب مره که با ساخت اتوبان قم - گرمسار در معرض دید عموم قرار گرفت، یکی از بهترین میزبانان برای پرندگان مهاجر است. در کنار آن اما تالاب بهشت معصومه(ع) با وضعیت دائمی و حوضچه‌هایی که گاهی آب و نمک و نفت در آن‌ها مخلوط شده، یکی دیگر از مقاصد پرندگان مهاجر هستند.
روزهای گذشته انتشار تصاویری از زمین تفتیده تالاب بهشت معصومه(ع) در فضای مجازی که با تیتر «خشک شدن تنها تالاب دائمی استان قم» همراه بود، نگرانی‌هایی برای این تالاب کوچک دوست‌داشتنی که این روزها پاتوق طبیعت‌گردان و علاقه‌مندان پرنده‌نگری شده، ایجاد کرد.
این موضوع البته حرف و حدیث‌های زیادی را مطرح کرد. عده‌ای می‌گفتند با توجه به ماهیت تالاب بهشت معصومه(ع) و قرار گرفتن در انتهای فصل گرم این وضعیت طبیعی است اما عده‌ای این وضعیت خشکی را بی‌سابقه توصیف کردند و به وجود خطرهای جدی پیش‌روی ادامه حیات تالاب بهشت معصومه(ع) اعتقاد داشتند.
راز تشکیل تالاب
اگر نگاهی به نکات درج‌شده در پایگاه‌های اینترنتی بیندازیم، تالاب بهشت معصومه(ع) مجموعه‌ای از چشمه‌های کویری توصیف شده است که در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب تالاب حوض‌سلطان در ۳ کیلومتری حاشیه شرقی اتوبان قم ـ تهران قرار گرفته است و وسعت آن به 5 هکتار می‌رسد.
این تعریف اما به گفته کارشناسان چندان هم دقیق نیست یا حداقل همه حقایق را در برنمی‌گیرد.
«رضا محمدی‌احمدآبادی»، کارشناس شرکت آب منطقه‌ای استان قم، به وجود آمدن این تالاب را ناشی از ویژگی‌های تشکیلات زمین‌شناسی آن منطقه دانست.
«سازند قرمز بالایی» ترجمه نام علمی تشکیلات زمین‌شناسی آن منطقه است که از سنگ‌های تبخیری و گچی تشکیل شده که این سنگ‌ها نفوذپذیری کم و شوری بالایی دارند. ویژگی این تشکیلات این است که آبی که وارد آن‌ها می‌شود به داخل نفوذ پیدا نمی‌کند و از جایی خارج می‌شود.
این آب می‌تواند آب مصرفی بخشی از شهر یا کارخانه‌های نزدیک به اتوبان قم - تهران باشد که به صورت زه از کانالی به سوی تالاب بهشت معصومه(ع) می‌رود. بارندگی و رواناب‌ها هم می‌توانند در کم یا زیاد بودن مقدار آب نقش داشته باشند.
محمدی با اشاره به رؤیت این کانال در ضلع شمال‌غربی تالاب بهشت معصومه(ع) گفت: ممکن است برخی از این آب استفاده هم کرده باشند و مشاهده‌هایی هم در این زمینه وجود دارد. در واقع کسانی که کشاورزی، راه‌سازی، شهرک‌سازی و... انجام می‌دهند ممکن است به این آب طمع داشته باشند.
وی افزود: حتی مجموعه‌هایی مانند آرامستان بهشت معصومه(ع) خواستار کاهش سطح زهاب در این منطقه هستند.
کارشناس شرکت آب منطقه‌ای استان قم با اشاره به این که شکایت‌هایی مبنی بر استفاده غیرمجاز از این آب به شرکت آب منطقه‌ای رسیده است، بیان کرد: مقدار این آب ممکن است کم و زیاد باشد و ممکن است مصرف‌کننده‌ای در مسیر هم از این آب استفاده کند و در حال بررسی این موضوع هستیم.
تخلیه آب برای شکار پرندگان
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم گفت: تأسیس پاسگاه بهشت معصومه(ع)، سطح حفاظت از این تالاب را بالا برده و اکنون کنترل بهتری نسبت به گذشته روی آن وجود دارد.
«سیدرحمان دانیالی» با بیان این که این تالاب از چند حوضچه کنار یکدیگر تشکیل شده است، افزود: گاهی بعضی از حوضچه‌ها خشک می‌شوند. ما با نظر کارشناسی بعضی حوضچه‌ها را مسدود کردیم تا پرت آب نداشته باشیم و ماندگاری آب بالا برود.
وی با بیان این که در فصل صید و شکار گاهی شکارچیان برای به دام انداختن پرندگان تخلیه آب انجام می‌دهند، اضافه کرد: از سال گذشته که پاسگاه حوض‌سلطان تأسیس و یکی از نیروهای زبده محیط‌بان در این پاسگاه مستقر شد دیگر این اتفاق‌ها را ندیده‌ایم؛ اما نباید هم توقع داشته باشیم لزوما همه این حوضچه‌ها همیشه آب داشته باشند.
خطری که تالاب را تهدید می‌کند
دانیالی با اشاره به خطرهایی که این تالاب را تهدید می‌کند، اظهار کرد: با شرکت آب منطقه‌ای و معاونت عمرانی درباره این خطرها صحبت کرده‌ایم. رودخانه شور قم هنوز آب دارد و شاید بتوانیم برای این تالاب‌ها حقابه بگیریم.
وی به معرفی این تالاب در سال‌های اخیر اشاره کرد و افزود: شناخته شدن تالاب‌ها و دیگر جاذبه‌های طبیعی می‌تواند نتایج مختلفی داشته باشد. هم به دلیل تعدد تعارض‌ها ممکن است مورد آسیب قرار گیرند و هم شناساندن آن‌ها به دوستداران طبیعت می‌تواند راهگشا باشد؛ مثلا اگر تغییرات کاربری خاصی مورد نظر برخی از مجموعه‌ها باشد شناخته شدن تالاب از این موضوع جلوگیری می‌کند.
وی با تأکید بر اهمیت ثبت تالاب بهشت معصومه(ع) اظهار کرد: پیشنهاد ما این است که با مصوبه‌ای در شورای برنامه‌ریزی مدیریت این تالاب در اختیار محیط زیست قرار گیرد تا تعارض‌های احتمالی از این تالاب دور شود و با مدیریت واحد برنامه‌ریزی بهتری برای آن صورت گیرد.
اواخر شهریور و اوایل مهر زمانی است که تالاب بهشت معصومه(ع) منتظر مهمانان هر ساله خود نشسته تا پرندگان با پاهای بلند و منقارهای رنگی و پرهای زیبایشان در پس‌زمینه نقره‌‌ای تالاب، نقاشی زیبای هر ساله را رقم بزنند. خشک بودن یا خشک شدن این تالاب بی‌شک از دست دادن یک فرصت برای توسعه گردشگری طبیعی و همچنین از بین بردن یک زیستگاه برای انواع و اقسام گونه‌هایی است که برخی کمیاب و بسیار ارزشمند هستند.
تالاب هنوز خشک نشده
محیط‌بان محبوب فضای مجازی هم مسئول پاسگاه محیط‌بانی حوض‌سلطان است که نزدیک‌ترین پاسگاه محیط‌بانی به تالاب بهشت معصومه(ع) با فاصله 30 کیلومتری محسوب می‌شود.
«احمد بحری» اظهار کرد: تالاب بهشت معصومه(ع) هنوز خشک نشده و قسمت انتهایی آن آب دارد. با توجه به ورودی کم آب و گرمی هوا وضعیت تالاب به این شکل درآمده و در طول سال‌های اخیر هم گاهی کم‌آب‌تر بوده و گاهی پرآب.
این محیط‌بان با بیان این که تالاب بهشت معصومه(ع) زیستگاه پرندگان مهاجر برای پاییز و زمستان است، اظهار کرد: آنقوت، فلامینگو، درنا، بالابان، فوتکا، نوک پهن و... از مهم‌ترین گونه‌های این تالاب هستند.
وی نزدیک بودن به شهر، پیش‌روی شهرک‌ها و مناطق صنعتی اطراف، وجود معارضان مختلف، برداشت غیرمجاز آب، واردشدن فاضلاب به مجموعه تالاب و شکار پرندگان را از جمله خطرهایی دانست که تالاب بهشت معصومه(ع) را تهدید می‌کند. خطرهایی که برای کنترل آن باید کار مطالعاتی دقیقی روی تالاب صورت گیرد و با ثبت شدن آن، از هجوم آن‌ها جلوگیری شود.
بحری معتقد است باید یک برجک پرنده‌نگری در این تالاب ایجاد شود و شرایط پایداری به وجود آید که علاقه‌مندان طبیعت بتوانند در آن تردد کنند و در عین حال با دوربین‌های مداربسته حفاظت لحظه‌ای از آن صورت گیرد.
منبع: همشهری
