رسم عزاداری شیرازیها در محرم

تابناک فارس به نقل از ایسنا: محرم که می آمد، همه علم سیاه سر در خانه و دکان می آویختند و سیدها علم هایشان سبز بود؛ خوشرنگ و مملو از نوشته هایی که سخت می شد خواند اما از دیده راهی به دل می یافت و ماندگارش می کرد؛ غروب و بعد از نماز، هر محله ای دسته ای داشت و بساط عزا و روضه برپا بود.

یکی دو هیئت در شهر بود با پاتوق هایی که هر شب سخنران و مداحانی می آمدند و روزشمار واقعه ی کربلا را بازخوانی می کردند و در میان کلامشان؛ مسیر را چراغ می آویختند تا راه گم نشود؛ هیئت هایی که از همان دسته های کوچک محله ای تغذیه می شد و روزهای نهم و دهم محرم به سمت حرم می رفتیم و مقابل شاهچراغ(ع) مراسم عزای حسین(ع) را در خانه ی فرزندش برپا می کردیم.

حالا سال هاست که این سنت ها کمرنگ شده و جای خود را به آیین های دیگری داده است؛ هرگوشه هیئتی و پاتوقی است؛ هرکدام مداحی دارد و هر شب در گوشه گوشه شهر؛ نوای عزاداری اباعبدالله برپا است؛ حسین(ع) در دلها جا دارد؛ نامش کربلا مردی را به خاطر می آورد که پای حق گویی ایستاد و جانش را نثار کرد تا راهش ادامه پیدا کند. شهادت را برگزید که تنها راه برای بستن مسیر تزویر و دروغ و ظلم و بدعت بود.

محرم هنوز هم همراه خود شمیم حسین می آورذ و حال و هوای کرب و بلا؛ شمیم بزرگ مردانی که عشق و شور و شیوه عاشقی و شیدایی را در عمل ترسیم کردند؛ محرم که می آید، همدلی غوغا می کند و دل همه را با هم پیوند می دهد تا شهر پر شود از حسی دیگر. اگرچه دیگر

امسال هم همه‌ جا رنگ و نوای عزا به‌ خود گرفته گویی که امروز همان محرم سال 61 هجری است. روز واقعه، روز عباس، روز حسین، روز عشق بازی با جانان، همان روزی که به جان عالم شورش افکند و نوحه و عزا و ماتم را برای محرم ابدی کرد.

محرم آمد و تاسوعا می رسد و به‌دنبالش عاشورا هم خواهد آمد؛ همان رستخیز عظیمی که زمین و آسمان را فرا گرفت تا عالیمان نفخ صور را در عرش اعظم به گوش جان بشنوند، همان صبح تیره‌ای که کار جهان و خلق جهان درهم ریخت. همان روزی که خورشید از مغرب طلوع کرد و آشوبی فراگیر تمام ذرات را در بر گرفت.

گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست/ این رستخیز عام که نامش محرم است، محرم و عزا و ماتم، جن و ملک و انس را در غمی بزرگ فرو برده و پیشانی‌ها را بر زانوی غم جا داده، روزی که به‌راستی عزای اشرف اولاد آدم برپا است.

همه جای شهر را نوای عزا پر کرده است و بانگ ماتم، دل‌ها را تا کربلای حسین می‌برد و بر فراز آسمان بین‌الحرمین به گردش در می‌آورد؛ این حکایت همه شهرهای ایران است و شیراز هم این روزها همچون سراسر ایران، در حزن و اندوه محرم، فرو رفته و سر بر زانوی غم گذاشته است.

دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری، با محوریت بارگاه ملکوتی حضرت احمدابن موسی(ع)، بر طبل می‌زنند و نوحه سر می‌دهند و بر مظلومیت حسین و یارانش، بر سینه و سر می‌زنند و در میان نواها؛ هدف حسین و یارانش را به خاطر همه عاشقانش می آورند تا از یاد نبریم که آن مرد بزرگ که بود و چه کرد.

رسوم عزاداری در شیراز

عزاداری‌های مردم شیراز، از برپائی هیئت‌های سینه و زنجیر زنی تا تعزیه و پرده‌خوانی و چاووش‌خوانی و ... هر روز غمگنانه‌تر و پرشورتر از قبل، گرداگرد حرمی که بوی حسین(ع) می‌دهد، ادامه می‌یابد و در روزهای تاسوعا و عاشورا به اوج می‌رسد.

مردم شیراز هر روز دهه اول محرم چاووش‌خوانی می‌کنند و دلشان را همراه مسافران کربلا می کنند و با حسین(ع) و یارانش به نهم و دهم محرم می رسند و آن دو روز عزاداری به اوج می رسد.

حمل طبقات چراغ و آیینه، چاووش خوانی، سینه زنی، تعزیه خوانی، پرده خوانی، حمل کوزه آب توسط کودکان در روز تاسوعا ازآیین‌های سوگواری در ماه محرم در شهر شیراز است .

حمل طبق‌ها، چراغ و آیینه

مردان قدرتمند هر محله طبق‌هایی را که مملو از چراغ و آیینه است برسر می‌گذارند؛ نیتی کرده‎اند و نذری را ادا می‎کنند؛ سر گذر و محله و چهارراه‌ها به دور خود می‌چرخند، عطر صلوات مردم فضا را عطرآگین می کند و دسته از پشت همنوا با مداح؛ سینه و زنجیر می زند و پیش می آید.

در شیراز مردان قدرتمند پایه علامت که از جنس فلز و بسیار سنگین بود را بر روی شال خود که بر کمر بسته بودند می‌گذاشتند و با دیدن قبه ی بارگاه ملکوتی شاهچراغ(ع) به گونه‌ای خم می‌شدند که فنر بالای علامت با آن زنگی که در انتهایش بسته شده؛ در مقابل فرزند اباعبدالله(ع) خم شود و تعظیم کند.

در میان دسته‏‌ها و هیئت های عزاداری‌ قنداق و گهواره حضرت علی‌اصغر(ع) جایگاهی دارد؛ هر روز مردم به نیت حسینی بودن دلهای فرزندانشان؛ گرد آن می گشتند و دستی بر آن کشیده به سر و صورت فرزندانشان می کشیدند تا تبرکی گرفته باشند؛ گهواره حضرت همراه عزاداران مسیری را طی می کند؛ خصوصا روزهای عاشورا و تاسوعا که اوج عزاداری است.

سینه زنی

مقصد تمام گروه‌های سینه زنی در شیراز شاهچراغ(ع) بود و امروز هم اغلب هیئت‌های قدیمی و بزرگ، از ابتدای محرم تا پایان دهه اول، به اشتیاق همین مقصد حرکت می‌کنند. اما گروه سینه زنان در شیرازبه دو گروه تقسیم می‌شدند و هرگروهی که زودتر به محوطه امامزاده سید میر محمد می‌رسید وارد بازار آقا و سپس وارد صحن شاهچراغ می‌شد، سپس گروه سینه زنان در مقابل حرم شاهچراغ می‌ایستادند و نوحه خوان آن دسته برای سایرین نوحه می خواند، در پایان نیز هیئت از در دیگر شاهچراغ خارج می‌شد تا نوبت به گروه‌های دیگر برسد‌.

گِل اندود کردن تمام یا بخشی از بدن، تراشیدن موی سر، و …از دیگر مراسم و آئین‌های خاص شیرازی ها در این ایام بود‌.

سینه‌زنی مخصوص شیراز به طریقه‌ای خاص برگزار می‌شود به طوری که در حجم‌هایی کوچک و با بالا و پایین رفتن بالا تنه بر سینه خود می‌زنند و اشعاری بسیار کهن را تکرار کرده و ناگهان با اشاره میاندار آرام شده اندکی به جلو راه می‌پیمایند و مجددا دور هم حلقه زده و آن شیوه را از سر می‌گیرند‌.

امروز هم این شیوه همچنان تداوم دارد؛ خصوصا در هیئت‏‌هایی که سابقه شان بیش از دیگر هیئات است و در محله های قدیمی مستقرند؛ این نوع سینه‌زنی که به عزاداری قطاری شهرت یافته، طی سال‌های گذشته به‌عنوان یک میراث معنوی ثبت شد‌.

حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در روز تاسوعا

حضور مردم در دارالرحمه و جوانان آباد به منظور دیدار با اهل قبور، حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در روز تاسوعا و سر دادن شعار "روز تاسوعا ست امروز کربلا غوغاست امروز" از دیگر مراسم اجرا شد توسط مردم شیراز در دهه اول محرم بود‌.

آئینی که امروز هم در بعضی نقاط اجرا می شود؛ اگرچه در شیوه اجرا اندکی تغییر کرده است اما سقایی برای عزاداران حسینی(ع) جایگاهی فاخر نزد مردم داشته و دارد.

عبور از زیرشکم اسب ذوالجنان

در شیراز قدیم افرادی خاص اسبی را با پوشش‌های مخصوص تزئین و به نام اسب ذوالجناح به همراه عزاداران در کوچه و معابر شهر می‌گرداندند و کسانی که تمایل داشتند این اسب را به منزل خود دعوت و سپس مراسم عزاداری برپا می‌کردند‌.

بسیاری از مردم شیراز اعتقاد داشتند اگر کودکان و مریض‌های خود را از زیر شکم اسب ذوالجنان عبوردهند فرد بیمه امام حسین (ع) می‌شود و بیمار شفا می‌یابد و در بسیاری مواقع به خاطر خلوص نیت مردم این اتفاق می‌افتاد‌.

این یکی از آئین های قدیمی است که دیگر شاهد برپایی آن نیستیم؛ هرچند هنوز دعوت از هیئت ها و اطعام عزاداران رسمی متداول به شمار می رود و همچنان در بسیاری نقاط شیراز انجام می شود.

چاووش خوانی

این مراسم که یکی از آیین‌های قدیمی و سنتی در پاسداشت حلول ماه محرم است، با حرکت یکپارچه چاوشی خوانان و پیر غلامان استان از سه مسجد امام حسین (ع)، صاحب الزمان (عج) و جامع به طرف حسینیه امام صادق( ع ) آغاز و در بین راه هر گروه از چاوش خوانان و همراهان به عنوان سفیران محرم با چاوشی خوانی و اهدای بیرق مشکی به اهالی و بازاریان جهت نصب در سردرب منازل و مغازه‌ها شروع ماه محرم و عزای حسینی را خبر می‌دادند.

چاوشی خوانان و هیأت‌های عزاداری با برافراشتن پنج بیرق بزرگ که یکی از آنها به نشانه قیام امام حسین(ع) به رنگ سرخ و چهار بیرق دیگر به رنگ مشکی به نشانه عزای حسینی است این مراسم مذهبی را اجرا می‌کردند.

چاووش خوانی را حالا کمتر می توان به شیوه گذشته دید اما چاووش خوانان هنوز هم بین هیئات مذهبی حضور دارند و از دم و صدای گرمشان مردم عزادار استفاده می کنند.

پذیرایی از عزاداران

نحوه پذیرای مردم شیراز دردهه اول محرم از هیئت‌های عزاداری نیز جالب بود. شیرازی‌ها تلاش می‌کردند سفره و غذایی که برای امام حسین (ع) برپا می‌شود، بسیار مجلل باشد که در همین راستا پلو و خورشت سبزی، شکر پلو و قیمه، پلو و خورشت بادمجان، حلوای کاسه، آش ماست، و میوه‌های مربوط به آن فصل به طور حتم در سفرهای ایجاد شده برای امام حسین(ع) وجود داشت‌.

در زمان برپایی سفره برای امام حسین(ع) در شیراز تمامی اهالی محل برای کمک کردن به صاحبخانه اعلام آمادگی می‌کردند و اعتقاد داشتند هر عمل خیری که برای سالار شهیداَن انجام شود به واقع آن شخص و خانواده‌اش را در برابر مشکلات و بیماری‌ها در یک سال پیشرو بیمه می‌کند‌.

نوشیدنی‌های که مردم شیراز در گذشته برای پذیرایی از هیئت‌های عزاداری استفاده می‌کردند شامل گلاب، عرق نسترن، عرق بیدمشک بود که در برخی موارد افراد علاقمندان برای پذیرای به همراه هیئت‌ها تا شاهچراغ(ع) نیز می‌رفتند‌.

بعضی از آداب و رسوم عزاداران در شیراز همچنان جاری و زنده است و بخشی از آن به تاریخ پیوسته و کمتر در شهر دیده می‌شود‌.

اگرچه بسیاری از بزرگان هیئت‌های عزاداری در نقاط مرکزی شیراز، سعی در زنده‌نگه داشتن آئین‌های گذشتگان خود دارند و همچنان در شیوه‌های عزاداری، زنجیرزنی، نوحه‌خوانی، اعلام فرارسیدن محرم و گردهمایی‌های روز تاسوعا و عاشورا، ادامه دهنده راه گذشتگان باشند‌.

اقامه نماز ظهر عاشورا و تجمع روز تاسوعا از آیین‎هایی است که طی سال های اخیر بیش از هر زمان دیگری مورد تاکید قرار گرفته و اجرایی شده است؛ شیراز و صحن و بارگاه حضرت شاهچراغ(ع)، در ایام محرم به ویژه روزهای عاشورا و تاسوعا، میزبان عزاداران حسینی است.