سیمای بی‌الگوی شهر یزد

 سارا گلابگیریان‌

بافت تاریخی یزد که معماری شاخص کویر را به رخ می‌کشد، این روزها محور اصلی صنعت گردشگری استان است چرا که گردشگران بسیاری از نقاط مختلف جهان برای بازدید از این شاهکار معماری، به این بافت سفر می‌کنند اما آیا معماری شاهکاری برای افتخار نسل آینده در شهر وجود دارد؟

انتقادات بسیاری متوجه معماری و شهرسازی شهر یزد به عنوان مرکز استان و شهر دارای قدمت تاریخی با بافت تاریخی ارزشمند است. بسیاری عقیده دارند که در دوره معاصر، هیچ بنای شاخصی در شهر ساخته نشده است. معماری گذشته در تاریخ گم شده و هیچ شاهکار معماری به رغم وجود مصالح مرغوب و در دسترس، در شهر تاریخی یزد وجود ندارد.
استاد کاران یزدی که روزگاری همه هنر خود را برای مبارزه با سختی‌های کویر به کار بستند و با معماری، همه نیازهای ساکنان را تامین کردند، امروز در معماری و شهرسازی نقش چندان پررنگی ندارند. شهروندان یزدی هم استقبال چندانی از ساخت و ساز مهندسی ندارند از این رو بناهایی که ساخته می‌شود نه در آن مهارت استادکاران قدیمی وجود دارد و نه مطابق با علم روز ساخته شده است.
نتیجه این وضعیت، ساخت و سازهای غیرایمن، نازیبا و آشفته‌ای است که همه سیمای شهر را نازیبا کرده است و از ایمنی کافی برخوردار نیست.

همخوان نبودن معماری امروز با اقلیم
یکی از شهروندان یزدی با اشاره به ساخت خانه‌های دارای حیاط مرکزی در معماری سنتی یزد، می‌گوید: این سبک معماری نیاز به وسایل گرمایشی و سرمایشی را مرتفع کرده بود. مردم از ایمنی و امنیت کافی در خانه هایشان برخوردار بودند و به خوبی از نعمت‌های طبیعی از جمله باد و آفتاب برای رفع نیازهای ساکنان بهره‌برداری می‌شد اما معماری امروز هیچ همخوانی با اقلیم و شرایط آب و هوایی شهر ندارد.
«ندا رمضانی» ادامه می‌دهد: معماری و شهرسازی علمی بود که بناهای قدیمی یزد بدون تحصیلات دانشگاهی، به آن واقف بودند اما امروزه به رغم تدریس رشته‌های مختلف معماری و شهرسازی در دانشگاه‌های متعدد کشورمان، هنوز فنون کافی برای معماری و شهرسازی متناسب با استان و شهر یزد، در اختیار فارغ التحصیلان نیست.
وی بر ضرورت انجام کارهای پژوهشی برای برقراری ارتباط بین تحصیل کرده‌های دانشگاهی و استادکاران قدیمی بنایی تاکید می‌کند و می‌گوید: بخشی از معماری، علم و دانش و بخش قابل توجهی از آن تجربه است . برقراری این ارتباط شهرسازی را در شهر کویری یزد ارتقا می‌بخشد اما هر کدام حرف خود را می‌زنند و دیگری را قبول ندارند.
این دانشجوی رشته معماری، اضافه می‌کند: باید الگوی معماری مطابق با شرایط اقلیمی و آب و هوایی با تعامل بین استادکاران قدیمی و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی رشته معماری و شهرسازی، تدوین و به شهروندان معرفی شود تا آنها با رعایت الگوی تعریف شده، در معماری و شهرسازی شهر سهیم شوند.

چالش منظر شهری
یکی دیگر از شهروندان با اشاره به سیمای ناهمگون شهر یزد، می‌گوید: ساخت و سازهای فاقد پروانه، غیر‌ایمن و استفاده از مصالح ساختمانی نامتناسب با اقلیم استان، تفاوت بسیاری بین ساختمان‌های شهر ایجاد کرده است که از همه جهات به ویژه در سیما و منظر شهری، چالش برانگیز شده است.
«حسن رستمی» ادامه می‌دهد: شاید بسیاری از این مشکلات با استفاده از فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی مرتفع شود اما این فناوری‌ها آن طور که باید به شهروندان یزدی معرفی نشده است از این رو مورد استقبال واقع نشده‌اند و معماری شهر ما روز به روز از علم روز عقب می‌افتد.
وی می‌افزاید: برخی از ساختمان‌ها از جمله ساختمان‌های دولتی با معماری شهر یزد همخوانی ندارند اما به راحتی مجوزهای لازم برای ساخت و ساز و حتی بهره‌برداری برای آنها صادر می‌شود. از این روست که عبور از مرزها و شاخص‌های تعیین شده در معماری کویر، توسط بسیاری از شهروندان هم به سهولت انجام می‌شود.
این شهروند بیان می‌کند: معماری ایرانی – اسلامی در بافت تاریخی شهر یزد شاهکاری است که از گذشته‌های دور برجا مانده و مایه مباهات است اما سازه معماری جدیدی در شهر ایجاد نشده است که آیندگان به آن افتخار کنند از این رو معماری امروز شهر یزد، اصلا قابل دفاع نیست.

مشاهده نکردن معماری یزدی در شهر
یک عضو نظام مهندسی ساختمان استان اظهار می‌کند: امروزه شاهد الگوهای نامناسب ساخت و ساز در بخش معماری هستیم. در چند دهه گذشته، هیچ الگوی مناسبی برای معماری و شهرسازی در استان ارائه نشده در حالی که وظیفه اساتید و دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی است که با شناسایی ضعف‌های حاکم بر معماری شهر، الگوی مناسبی را به مردم معرفی کنند.
«محمدرضا جواهری» با تاکید بر این‌که سیمای شهر یزد به هم پیوسته نیست، ادامه می‌دهد: هدف و الگوی معماری یزدی در این شهر دیده نمی‌شود و معماری فعلی یزد، زنجیره‌ای از هم گسسته‌ است که وقتی ترکیب شده، شکل خاصی را ارائه نکرده است.
وی با اشاره به بیان مشکلات معماری و شهرسازی به مسئولان استان و متولیان ساخت و ساز، می‌افزاید: کسانی که انتقاداتی را به معماری و شهرسازی شهر وارد می‌کنند باید پیشنهاداتی را برای اجرا به مسئولان استان ارائه کنند چرا که مسئولان دستشان برای اصلاح معماری و شهرسازی فعلی، خالی است و هیچ الگویی برای پیاده‌سازی در اختیار ندارند.
به گفته این عضو نظام مهندسی ساختمان استان، قطعا اگر با پژوهش و شناسایی آسیب‌های معماری و شهرسازی، الگوهای قابل ارائه به شهروندان معرفی شود، از آن استقبال خواهد شد چرا که مردم دنبال چاره‌ای برای حل مشکلات هستند. زمانی که راهکار حل مشکل ارائه شود، قطعا از آن استقبال خواهند کرد.
وی می‌گوید: باید مشکلات مردم در حوزه ساختمان شناسایی شده و با ارائه پژوهش‌های کاربردی، نسبت به تعیین راهکار برای حل این مشکلات اقدام شود چراکه یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های ساخت و سازهای جدید، نا ایمن بودن به دلیل نداشتن پروانه و مجوز است.
جواهری اظهار می‌کند: هیچ نگرانی درباره ایمنی و امنیت ساخت و سازهای چند دهه گذشته که با طی مراحل قانونی و دریافت پروانه ساختمانی، ساخته شده‌اند وجود ندارد از طرفی هیچ تضمینی برای ساختمان‌هایی که بدون عبور از مسیر قانونی و بدون نظارت مهندسان ناظر، بدون تصویب نقشه و دریافت پایان کار ساخته شده‌اند، وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: بیش از 70 درصد این ساختمان‌ها مشکلات ایمنی دارند از این رو مسئولان استان باید نگاه ویژه‌ای را به ساختمان‌های نا ایمن داشته باشند چرا که امکان و توان علمی برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های شهر وجود دارد. می‌توان با آسیب‌شناسی ساختمان و شناسایی ایرادات آن، در صورت تمایل مالکان روش‌های مقاوم سازی را برای آنها اجرا کرد.

   نقش جامعه دانشگاهی در بهبود معماری و شهرسازی یزد
عضو نظام مهندسی ساختمان استان خواستار توجه هر چه بیشتر مسئولان به جامعه دانشگاهی برای بهبود وضعیت معماری و شهرسازی شهر است ومی‌گوید: مسئولان باید به پژوهش‌های کاربردی جامعه دانشگاهی توجه کرده و در صورت تایید، نسبت به استفاده از نتایج آن برای اصلاح معماری و شهرسازی شهر، اقدام کنند.
«محمدرضا جواهری» می‌افزاید: یکی از ابزارهای موجود برای دستیابی مسئولان به پژوهش‌های دانشگاهی، شرکت در همایش‌های ملی و منطقه‌ای و آشنایی با به روز ترین پژوهش‌های کاربردی برای اجرا در شهر است.
جواهری ادامه می‌دهد: دانشگاه‌های استان امکانات وسیعی را در حوزه کاربردی در اختیار دارند و پژوهشگران می‌توانند با بهره‌گیری از این امکانات، پژوهش‌های کاربردی را در صنعت ساختمان استان انجام دهند.