ابوالفضل فلاح زاده به معرفی «گنبد عالی» به‌عنوان یکی از بناهای تاریخی شهرستان ابرکوه پرداخت و اظهار کرد: گنبد عالی بنایی از جنس ایران کهن است که همچون کوهی استوار بر بلندای ابرکوه قد برافراشته و روزگار آدمیان را به قدمتی بالغ‌بر هزار سال به نظاره نشسته است.
این عکاس ابرکوهی افزود: بنایی که در طول این هزار سال حتی از گزند زلزله و فرسایش در امان مانده و کاملاً سالم بر کوهی به همین نام در حاشیه شهر ابرکوه به‌عنوان اولین اثر ملی استان یزد به شماره ۱۹۵ در سال ۱۳۱۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پیشینه تاریخی بنا
فلاح زاده با بیان اینکه قدمت بنای مذکور به دوره دیلمیان می‌رسد، اذعان کرد: در برخی نوشته‌ها زمان ساخت این بنا که به‌عنوان یکی از کم‌نظیرترین نمونه‌های معماری ایران کهن شناخته شده است، به دوران سلجوقیان نسبت داده شده اما حقیقت این است که اصول ساخت معماری بنا و شباهت آن به الگوهای معماری برخاسته از ایرانیان پیش از اسلام، نشان از ساخت آن در دوره دیلمان دارد.
وی تصریح کرد: بر ساقه گنبد، کتیبه‌ای قرار گرفته است که با توجه به متن حک‌شده بر آن با خط کوفی، قدمت ساخت این بنای تاریخی به سال ۴۴۸ هجری قمری بازمی‌گردد که بر طبق آن این محل مقبره «امیر عمیدالدین شمس الدوله ابن علی هزاراسب دیلمی» و همسرش نازنین کرشمه (کشمر) است که به دستور فرزندش «فیروزان» ساخته شده است.
معماری منحصربه‌فرد
این هنرمند ابرکوهی خاطرنشان کرد: معمار و سازندگان بنای مذکور، سنگ‌های تشکیل شده آن را توسط ملاتی مرکب از گچ، آهک، ماسه و خاکستر که روی یکدیگر قرار گرفته‌اند، ساخته و این گنبد زیبا را به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایران کهن برای آیندگان به یادگار گذاشته‌اند. از نکات مهمی که می‌توان در مورد معماری این بنای شگرف تاریخی بیان کرد، گنبد آن است که لقب یکی از سالم‌ترین گنبدهای تاریخی ایران را به خود اختصاص داده است.
فلاح زاده تأکید کرد: طبق اظهار نظر کارشناسان معماری، گنبد عالی یکی از معدود آثاری است که مشابه برج‌های مقبره‌ای بخش شمالی کشور مانند برج خرقان و گنبدکاووس و ... ساخته شده و مصالح به کار رفته در ساخت آن به سبک و روش اغلب عبارت‌هایی است که توسط ساسانیان احداث شده است؛ لذا همین امر از دلایل پابرجایی و استحکام بی‌نظیر و حیرت‌انگیز بنای تاریخی گنبد عالی ابرکوه به شمار می‌آید.
هندسه بنا
وی ادامه داد: این بنا با ساختار پلانی هشت‌ضلعی بر روی کرسی چهارگوشی با گوشه‌های پخ شده، ساخته و شکل گنبد در بخش آسمانه مانند عرقچین است. بلندای ساختمان ۲۲ متر، پهنای هر ضلع از بدنه دیواره ۵/۴۲ متر و درآیگاه ۱/۲۰، بلندای آسمانه از درون ۱۲ و بلندای کرسی از روی زمین ۲ متر است.
گفتنی است از ویژگی‌های کم‌نظیر و خاص این بنا، وجود آن در فلات مرکزی و دور از خطه شمال کشور که پایگاه حکومتی دیلمیان بوده است.